Jak cytować: Wskazówki Światowej Organizacji Zdrowia dotyczące opieki domowej nad chorymi na COVID-19 z łagodnymi objawami oraz postępowania z osobami z kontaktu. Med. Prakt., 2020; 4: 42–46
Tłumaczyła: Magdalena Rot
Konsultowała: dr n. med. Weronika Rymer, Katedra i Klinika Chorób Zakaźnych, Chorób Wątroby i Nabytych Niedoborów Odpornościowych, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
Skróty: COVID-19 (coronavirus disease) – choroba spowodowana przez SARS-CoV-2, MERS-CoV (Middle East respiratory syndrome coronavirus) – koronawirus wywołujący bliskowschodni zespół niewydolności oddechowej, WHO (World Health Organization) – Światowa Organizacja Zdrowia
Wprowadzenie
Niniejsze wytyczne zostały opracowane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) w odpowiedzi na potrzebę wydania zaleceń dotyczących opieki domowej nad pacjentami z podejrzeniem COVID-19, u których występują łagodne objawy choroby,a oraz określenia działań z zakresu zdrowia publicznego wobec osób z kontaktu. Niniejszy dokument stanowi adaptację wytycznych opublikowanych w czerwcu 2018 roku dotyczących zakażeń koronawirusem wywołującym bliskowschodni zespół niewydolności oddechowej (MERS-CoV)1 i uwzględnia oparte na danych naukowych wytyczne WHO poświęcone prewencji i kontroli w warunkach systemu opieki zdrowotnej ostrych chorób układu oddechowego stwarzających zagrożenie epidemią i pandemią2 oraz aktualny stan wiedzy o COVID-19.
Celem niniejszego dokumentu jest dostarczenie specjalistom od zdrowia publicznego oraz prewencji i kontroli zakażeń, osobom zarządzającym opieką zdrowotną oraz pracownikom medycznym wskazówek dotyczących opieki domowej nad pacjentami z podejrzeniem COVID-19 i łagodnymi objawami oraz postępowania z osobami, które miały z nimi kontakt. Wskazówki te są oparte na danych naukowych na temat COVID-19 i uwzględniają możliwość wdrożenia procedur prewencji i kontroli zakażeń w warunkach domowych. Określenie „opiekunowie” oznacza w tym dokumencie rodziców, małżonków oraz innych członków rodziny lub znajomych pacjenta bez formalnego przeszkolenia medycznego.
Definicje przypadków zakażenia koronawirusem wywołującym COVID-19 zamieszczono w dokumencie WHO pt. „Global Surveillance for human infection with coronavirus disease (COVID-19)”.
Wytyczne dotyczące działań z zakresu prewencji i kontroli zakażeń w placówkach ochrony zdrowia zawiera osobny dokument poświęcony temu zagadnieniu.
Gdzie się opiekować chorymi na COVID-19
WHO zaleca izolację i leczenie w warunkach szpitalnych wszystkich osób z laboratoryjnie potwierdzonym zakażeniem koronawirusem wywołującym COVID-19. Wszystkie osoby z podejrzeniem COVID-19 i objawami ciężkiego ostrego zakażenia układu oddechowego powinny zostać poddane segregacji (triaż) w miejscu pierwszego kontaktu z systemem opieki zdrowotnej i – w zależności od ciężkości choroby – odpowiedniemu leczeniu. WHO zaktualizowała wytyczne dotyczące leczenia pacjentów z ostrym zakażeniem układu oddechowego związanym z COVID-19, które obejmują również populacje o zwiększonym ryzyku (np. osoby starsze, kobiety w ciąży i dzieci). Jeżeli izolacja wszystkich pacjentów w warunkach szpitalnych nie jest możliwa, w pierwszej kolejności należy zapewnić hospitalizację osobom, u których prawdopodobieństwo ciężkiego przebiegu choroby jest największe, czyli pacjentom w stanie ciężkim lub krytycznym, a także chorym z łagodnymi objawami, jeśli są obciążeni zwiększonym ryzykiem z powodu wieku (>60 lat) lub chorób współistniejących (takich jak np. przewlekła choroba układu krążenia lub układu oddechowego, cukrzyca, choroba nowotworowa).
Jeśli nie ma możliwości izolacji w warunkach szpitalnych wszystkich chorych z łagodnymi objawami, osoby bez czynników ryzyka można izolować w innych obiektach (takich jak przystosowane do tego celu hotele, stadiony lub sale gimnastyczne) do czasu ustąpienia objawów i uzyskania ujemnych wyników badań laboratoryjnych w kierunku COVID-19. Innym rozwiązaniem dla tej grupy pacjentów (tzn. z łagodnymi objawami i bez czynników ryzyka) jest izolacja domowa.
Opieka domowa nad pacjentami z podejrzeniem COVID-19 i łagodnymi objawami
Hospitalizacja osób z łagodnymi objawami może nie być możliwa z powodu przeciążenia systemu opieki zdrowotnej ani wymagana, chyba że istnieje obawa, że może dojść do nagłego pogorszenia ich stanu zdrowia.3 Dlatego w przypadku osób z łagodnymi objawami można rozważyć izolację domową, pod warunkiem że członkowie ich rodzin mają możliwość monitorowania ich stanu zdrowia i opiekowania się nimi.
Opiekę w warunkach domowych można również rozważyć w sytuacji, w której leczenie szpitalne jest niemożliwe lub niebezpieczne (np. z powodu ograniczonej liczby miejsc lub niewystarczających zasobów do sprawowania opieki w szpitalu).
W każdej z tych sytuacji pacjenci z łagodnymi objawami1 i bez przewlekłych chorób współistniejących (takich jak choroby płuc lub serca, niewydolność nerek, upośledzenie odporności), które zwiększają ryzyko wystąpienia powikłań, można objąć opieką w warunkach domowych. Taka decyzja wymaga jednak dokładnej oceny klinicznej stanu pacjenta oraz weryfikacji bezpieczeństwa jego środowiska domowego.b
Jeżeli to możliwe, pracownik medyczny powinien przeprowadzić ocenę warunków bytowych osoby, która ma zostać poddana izolacji domowej, i zweryfikować, czy pozwalają one na taką formę opieki, tj. czy pacjent i jego rodzina są w stanie wdrożyć działania ochronne zalecane w ramach izolacji domowej (np. przestrzegać zasad higieny rąk i układu oddechowego, utrzymywać czystość otoczenia, ograniczyć przemieszczanie się w obrębie domu/mieszkania i poza nim) i postępować właściwie w sytuacjach zagrożeń, takich jak przypadkowe wypicie płynu do dezynfekcji czy wywołanie pożaru przy stosowaniu środka do dezynfekcji rąk na bazie alkoholu.
W miarę możliwości przez cały okres opieki domowej, tj. do czasu całkowitego ustąpienia objawów u pacjenta, należy utrzymywać kontakt z placówką ochrony zdrowia lub służbami sanitarnymi. Aby dokładnie określić, jak długo powinna trwać izolacja domowa, potrzeba obszerniejszej wiedzy na temat COVID-19 i transmisji zakażenia.
Aby nie dopuścić do zakażenia osób przebywających w domu z pacjentem z podejrzeniem COVID-19, należy wszystkich domowników przeszkolić w zakresie zasad właściwej higieny rąk, podstawowych metod prewencji i kontroli zakażeń oraz najbezpieczniejszego sprawowania opieki nad pacjentem. Pacjentów i innych domowników należy na czas izolacji objąć stałym wsparciem i edukacją oraz monitorowaniem.
Wszyscy domownicy powinni przestrzegać następujących
zaleceń:
1) pacjenta należy umieścić w odpowiednio wentylowanym,
jednoosobowym pomieszczeniu
(tj. z otwieralnymi drzwiami i oknami)
2) należy ograniczyć poruszanie się pacjenta
po domu i przestrzeń dzieloną z pozostałymi
domownikami oraz zadbać o odpowiednią wentylację
pomieszczeń wspólnych (np. kuchni, łazienki)
przez otwieranie okien
3) pozostali domownicy powinni przebywać w innym
pokoju, a gdy jest to niemożliwe, zachować
odległość ≥1 metra od chorego (np. spać w oddzielnym
łóżku)c
4) należy ograniczyć liczbę opiekunów. Najlepiej,
by chorym opiekowała się jedna osoba – zdrowa,
bez chorób przewlekłych i upośledzonej odporności.
3 Odwiedziny powinny być zabronione
do czasu całkowitego wyzdrowienia chorego i ustąpienia objawów COVID-19.
5) należy przestrzegać zasad higieny rąk po każdym
kontakcie z pacjentem lub przedmiotami z jego bezpośredniego otoczenia,4 a także przed
przygotowaniem i po przygotowaniu posiłku,
przed jedzeniem, po skorzystaniu z toalety oraz
za każdym razem, kiedy ręce są widocznie zabrudzone.
Jeśli ręce nie są widocznie brudne,
można je dezynfekować środkiem na bazie
alkoholu. W przypadku widocznych zabrudzeń
należy użyć wody i mydła.
6) po umyciu rąk wodą i mydłem należy je osuszyć,
używając jednorazowych ręczników
papierowych. W razie ich braku należy używać
czystych ręczników z tkaniny i często je
wymieniać.
7) pacjenta należy zaopatrzyć w maseczkę medyczną,
d aby zapobiec rozprzestrzenianiu się
wydzielin z dróg oddechowych. Pacjent powinien
nosić maseczkę tak często, jak to możliwe, i codziennie ją wymieniać. Osoby, które nie
tolerują maseczek medycznych, powinny rygorystycznie
przestrzegać zasad higieny dróg
oddechowych, tzn. podczas kaszlu i kichania
zakrywać usta i nos jednorazową chusteczką
papierową. Materiały użyte do zakrycia ust i nosa należy natychmiast wyrzucić lub uprać
(np. chusteczki z tkaniny należy prać w wodzie z mydłem lub detergentem).
8) opiekunowie powinni stosować maseczki medyczne
zakrywające usta i nos, kiedy przebywają z pacjentem w jednym pomieszczeniu.
Maseczek nie należy dotykać ani poprawiać
podczas noszenia. Maseczkę zmoczoną lub zabrudzoną
wydzieliną z dróg oddechowych należy
niezwłocznie wymienić na nową, czystą i suchą. Maseczkę należy zdejmować, stosując
odpowiednią technikę: rozwiązać troczki, nie
dotykając przedniej części maseczki. Po zdjęciu
maseczkę należy natychmiast wyrzucić i umyć lub zdezynfekować ręce.
9) należy unikać bezpośredniego kontaktu z płynami
ustrojowymi, w szczególności z wydzielinami z ust i dróg oddechowych, oraz z kałem.
Podczas higieny jamy ustnej i dróg oddechowych
oraz kontaktu z kałem, moczem
lub odpadami należy stosować jednorazowe
rękawiczki i maseczkę. Przed zdjęciem oraz
po zdjęciu rękawiczek i maseczki należy umyć
lub zdezynfekować ręce.
10) nie należy ponownie używać jednorazowych
masek i rękawiczek
11) pacjent powinien korzystać z pościeli oraz
sztućców przeznaczonych tylko dla niego.
Przedmioty te należy po użyciu umyć lub
uprać w wodzie z mydłem; wówczas można
ich używać wielokrotnie.
12) należy codziennie czyścić i dezynfekować często
dotykane powierzchnie w pokoju, w którym
przebywa pacjent (np. stolik nocny, ramy
łóżka i inne meble). W pierwszej kolejności zaleca
się mycie takich powierzchni wodą z mydłem
lub zwykłym domowym detergentem, a następnie, po ich spłukaniu – dezynfekcję
domowym środkiem dezynfekującym zawierającym
roztwór podchlorynu sodu o stężeniu
0,1% (tj. 1000 ppm).
13) łazienkę i toaletę należy sprzątać i dezynfekować
co najmniej raz dziennie. W pierwszej
kolejności zaleca się mycie wszystkich
powierzchni wodą z mydłem lub zwykłym
domowym detergentem, a po spłukaniu dezynfekcję
domowym środkiem dezynfekującym
zawierającym roztwór podchlorynu sodu o stężeniu 0,1%.
14) odzież pacjenta, jego pościel i ręczniki należy
prać w wodzie ze zwykłym proszkiem lub
detergentem w temperaturze 60–90°C, a następnie
dokładnie wysuszyć. Skażoną pościel
powinno się umieścić w osobnym worku
na pranie. Należy unikać potrząsania brudną
pościelą/odzieżą oraz kontaktu skażonych materiałów
ze skórą i ubraniami.
15) podczas czyszczenia powierzchni lub kontaktu z odzieżą bądź pościelą zabrudzoną
płynami ustrojowymi należy stosować rękawiczki i odzież ochronną (np. foliowe fartuchy). W zależności od sytuacji można stosować
rękawiczki jedno- lub wielorazowego użytku.
Rękawiczki wielorazowe należy po każdym
użyciu wymyć wodą z mydłem i zdekontaminować
roztworem podchlorynu sodu o stężeniu
0,1%. Rękawiczki jednorazowe (np. nitrylowe
lub lateksowe) po użyciu należy wyrzucić.
Przed założeniem i po zdjęciu rękawiczek należy
umyć lub zdezynfekować ręce.
16) rękawiczki, maseczki oraz inne odpady powstałe w trakcie domowej opieki nad pacjentem
należy wyrzucić do umieszczonego w pokoju
pacjenta kosza na śmieci z pokrywą, a następnie przekazać do utylizacji zgodnie z zasadami dotyczącymi gospodarki odpadami
zakaźnymi.e Obowiązek zapewnienia utylizacji
odpadów zakaźnych spoczywa na miejscowym
organie inspekcji sanitarnej.
17) należy unikać wszelkich innych rodzajów narażenia
na kontakt z przedmiotami skażonymi
znajdującymi się w bezpośrednim otoczeniu
pacjenta (np. nie należy używać tej samej
szczoteczki do zębów, dzielić się papierosami
ani współdzielić sztućców, naczyń, kubków,
ręczników, myjek lub pościeli)
18) pracownicy ochrony zdrowia sprawujący opiekę
nad pacjentem w warunkach domowych
powinni przeprowadzić ocenę ryzyka i na tej
podstawie dobrać odpowiednie środki ochrony
indywidualnej, a także przestrzegać zaleceń w zakresie ochrony przed zakażeniem drogą
kropelkową i przez kontakt
19) osoby z potwierdzonym COVID-19 i łagodnymi
objawami, nad którymi sprawowana jest
opieka w domu, mogą zostać zwolnione z izolacji
po dwukrotnym uzyskaniu ujemnego wyniku
badania metodą PCR, przy czym odstęp
między badaniami nie może być krótszy niż
24 godziny. W razie braku możliwości wykonania
badań WHO zaleca pozostawienie pacjenta w izolacji przez dodatkowe 2 tygodnie
od ustąpienia objawów.