Zapewne wspólnoty lokalne mogły zdziałać więcej, gdyby nie fakt, że pandemia zbiegła się z negatywnymi efektami centralistycznej polityki ostatnich lat, która osłabiła samorząd finansowo i kompetencyjnie. Pole do samodzielnych i odważnych działań było niewielkie, a niepewność co do dalszych perspektyw ogromna. Na przyszłość warto więc pomyśleć, jak wzmocnić samorządy, aby w obliczu kolejnych zagrożeń mogły zrobić więcej.
Obok ogólnego postulatu zwiększenia finansowych i organizacyjnych możliwości, warto rozważyć zwłaszcza poszerzenie kompetencji decyzyjnych samorządów w sytuacjach kryzysowych. Doświadczamy dziś bezradności w obliczu indolencji władzy centralnej przy wprowadzaniu jasnych i skutecznych reguł dotyczących szczepień czy paszportów covidowych. Wcześniej ponosiliśmy koszty chaotycznej polityki obostrzeń pandemicznych. Te doświadczenia coraz silniej przemawiają za decentralizacją kompetencji decyzyjnych w tych sprawach, np. w formule lokalnej polityki obostrzeń, lokalnych paszportów covidowych czy nawet lokalnego obowiązku szczepień.
Co ciekawe, próbę pójścia w tym kierunku, zakończoną jednak nieuniknionym niepowodzeniem, obserwowaliśmy kilka miesięcy temu w Wałbrzychu, gdzie radni przyjęli głośną uchwałę wprowadzającą obowiązek szczepień mieszkańców i osób pracujących w mieście. To się w obecnym stanie prawnym nie mogło udać, bo ustawy samorządowe nie wyposażają władz lokalnych w mandat do wprowadzania tego typu regulacji. Może jednak warto, zachowując oczywiście maksimum staranności i ostrożności, rozważyć poszerzenie samodzielności samorządów również w tego typu sprawach? Skoro władza centralna wykazuje kompletną niemoc i niezdolność do ochrony zdrowia i życia obywateli, może jedynym wyjściem z sytuacji jest umożliwienie wspólnotom lokalnym samodzielnego zatroszczenia się o te kwestie?
Sprawa nie jest oczywiście jednoznaczna, bo większe upodmiotowienie samorządów w zakresie kompetencji władczych nie jest wolne od ryzyka nadużywania władzy. Pamiętajmy jednak, że to ryzyko nie jest obce również władzy centralnej, przy czym samorząd zdaje się być instytucją bardziej obliczalną i łatwiej rozliczalną niż decydenci na szczeblu centralnym, których porażki i zaniedbania w walce z pandemią do tej pory umykają jakiejkolwiek odpowiedzialności prawnej czy choćby politycznej.
Dr hab. Dawid Sześciło – adiunkt w Zakładzie Nauki Administracji na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Ekspert Fundacji im. Stefana Batorego do spraw samorządowych. Jako ekspert organizacji międzynarodowych do spraw reform administracji publicznej od 2014 roku pracuje m.in. w Armenii, Albanii, Czarnogórze, Kosowie, Macedonii, Serbii, Turcji, Bośni i Hercegowinie, a także na Ukrainie. Stypendysta Fundacji na rzecz Nauki Polskiej w Instytucie Zarządzania Lokalnego na Uniwersytecie Ekonomicznym w Wiedniu (2014–2015). Visiting professor w Centrum Badań Porównawczych nad Rozwojem Metropolitalnym na Georgia State University w Atlancie (2019).
