Skuteczność kliniczna i bezpieczeństwo szczepionki wektorowej Ad26.COV2.S przeciwko COVID-19

* Kryteria wyboru badań, opis procesu kwalifikacji oraz słownik podstawowych pojęć używanych w opisie badań klinicznych znajdują się na stronie internetowej Medycyny Praktycznej w zakładce Artykuły (www.mp.pl/artykuly/slownik).

Opracowała Małgorzata Ściubisz
Konsultował dr n. med. Jacek Mrukowicz

Skróty: analiza ITT – analiza w grupach wyodrębnionych zgodnie z zaplanowanym leczeniem, analiza per protocol – analiza w grupach wyodrębnionych zgodnie z protokołem badania, COVID-19 – choroba spowodowana przez SARS-CoV-2, ECMO – pozaustrojowe natlenianie krwi, GKS – glikokortykosteroidy, NOP – niepożądany odczyn poszczepienny, POChP – przewlekła obturacyjna choroba płuc, RCT – badanie z randomizacją, OIT – oddział intensywnej terapii, RPA – Republika Południowej Afryki, RT-PCR – reakcja łańcuchowa polimerazy z odwrotna transkrypcją, SARS-CoV-2 – koronawirus zespołu ostrej niewydolności oddechowej 2, SpO₂ – wysycenie tlenem hemoglobiny krwi tętniczej mierzone pulsoksymetrem

Metodyka: wieloośrodkowe RCT przeprowadzone w Argentynie, Brazylii, Chile, Kolumbii, Meksyku, Peru, RPA i Stanach Zjednoczonych; podwójnie ślepa próba, analiza per protocol i analiza ITT, mediana okresu obserwacji – 58 dni (zakres: 1–124; 55% uczestników obserwowano przez ≥8 tyg.), analizowano dane zebrane do 22 stycznia 2021 r.;

• wybrane punkty końcowe: COVID-19 o umiarkowanym przebiegu (dodatni wynik RT-PCR w kierunku SARS-CoV-2 + ≥2 z następujących kryteriów: gorączka ≥38°C, częstotliwość rytmu serca ≥90/min, dreszcze, ból gardła, kaszel, gorsze samopoczucie, ból głowy, ból mięśni, objawy ze strony układu pokarmowego, utrata węchu lub smaku, zaczerwienienie lub zasinienie stóp lub palców stóp lub ≥1 z następujących objawów: częstotliwość oddechów ≥20/min, nieprawidłowe SpO₂ [ale >93% podczas oddychania powietrzem atmosferycznym], kliniczne lub radiologiczne objawy zapalania płuc, radiologiczne objawy zakrzepicy żył głębokich, spłycenie oddechu lub trudności w oddychaniu); COVID-19 o ciężkim/krytycznym przebiegu (dodatni wynik RT-PCR w kierunku SARS-CoV-2 + ≥1 z następujących kryteriów: objawy ciężkiej, ogólnoustrojowej choroby [częstotliwość oddechów >30/min, częstotliwość rytmu serca >125/min, SpO₂ ≤93% podczas oddychania powietrzem atmosferycznym lub PaO₂/ FiO₂ <300 mm Hg], niewydolność oddechowa [konieczność zastosowania tlenoterapii wysokoprzepływowej, nieinwazyjnego wspomagania oddychania, mechanicznego wspomagania oddychania lub ECMO], wstrząs, zaburzenia czynności nerek, wątroby lub neurologiczne, hospitalizacja na OIT lub zgon)

Populacja: 44 325 osób (54,9% mężczyźni) w wieku ≥18 lat (mediana: 52 lata, przedział: 18–100 lat) ogólnie zdrowych lub z przewlekłymi chorobami współistniejącymi w stanie stabilnym (59,2%, m.in. otyłość, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, astma, POChP, przewlekła choroba nerek lub serca), niezależnie od statusu zakażenia SARS-CoV-2 wyjściowo i w przeszłości (9,6% osób było wyjściowo serododatnich); kryteria wykluczające, m.in.: ciąża, leczenie przeciwnowotworowe lub immunomodulujące w ciągu ostatnich 6 mies., przyjmowanie GKS ogólnoustrojowo przez >14 dni w ciągu ostatnich 6 mies. (prednizon ≥20 mg/24 h lub inny GKS w równoważnej dawce), immunoglobuliny lub preparaty krwi w ciągu ostatnich 3 mies.

Interwencja: 1 dawka (0,5 ml; 5 × 10¹⁰ cząstek wirusowych) wektorowej szczepionki Ad26.COV2.S (Janssen/Johnson&Johnson) podana i.m. – 21 895 osób (grupa eksperymentalna)

Kontrola: placebo – 21 888 osób (grupa kontrolna)

Wyniki

Skuteczność kliniczna szczepionki
Skuteczność kliniczną szczepionki Ad26. COV2.S w zapobieganiu zachorowaniom na COVID-19 oceniono w populacji 39 058 osób wyjściowo seroujemnych, które otrzymały 1 dawkę szczepionki Ad26.COV2.S albo placebo, u których w okresie pierwszych 14 lub 28 dni po szczepieniu wynik badania RT-PCR w kierunku SARS-CoV-2 był ujemny (analiza per protocol) lub 39 566 osób wyjściowo seroujemnych, które otrzymały 1 dawkę szczepionki Ad26.COV2.S albo placebo (zmodyfikowana analiza ITT [mITT]). Wykazano, że u osób w wieku ≥18 lat szczepionka, w porównaniu z placebo, znacznie zmniejszyła ryzyko zachorowania na COVID-19 potwierdzoną laboratoryjnie o umiarkowanym lub ciężkim/krytycznym przebiegu, a jej skuteczność była podobna u osób w wieku 18–59 lat oraz ≥60 lat (p. tab. 1.). W grupie szczepionej nie odnotowano żadnego zgonu z powodu COVID-19 w okresie obserwacji.

Wyniki sekwencjonowania szczepów SARS-CoV-2 dostępne były dla 512 próbek pobranych od 714 uczestników badania. W Stanach Zjednoczonych wykrywano głównie wariant Wuhan-Hu-1 z mutacją D614G (wariant wzorcowy [96,4% próbek]), w RPA wariant B.1.351 (94,5% próbek), a w Brazylii wariant P.2 (69,4% próbek). Skuteczność szczepionki Ad26.COV2.S w zapobieganiu zachorowaniom na COVID-19 o umiarkowanym lub ciężkim/ krytycznym przebiegu była podobna niezależnie od kraju. Mimo dużego rozpowszechnienia wariantu B.1.351 w RPA skuteczność szczepienia wobec COVID-19 o umiarkowanym lub ciężkim/krytycznym przebiegu ≥14 dni lub ≥28 dni po szczepieniu wyniosła odpowiednio 52% (95% CI: 30,3–67,4) i 64% (95% CI: 41,2–78,7). W Brazylii skuteczność szczepionki wyniosła odpowiednio 66,2% (95% CI: 51–77,1) i 68,1% (95% CI: 48,8–80,7).

Skuteczność szczepionki Ad26.COV2.S wobec bezobjawowego zakażenia SARS-CoV-2 oceniono w podgrupie 2650 osób. Wykryto 18 bezobjawowych zakażeń w grupie eksperymentalnej i 50 w grupie kontrolnej. Wstępnie oszacowano, że skuteczność szczepionki w zapobieganiu bezobjawowemu zakażeniu SARS-CoV-2 wynosi 65,5% (95% CI: 39,9 -81,1).

Tolerancja i bezpieczeństwo szczepionki
Zdefiniowane wcześniej miejscowe i ogólnoustrojowe niepożądane odczyny poszczepienne (NOP) oraz spontanicznie zgłaszane zdarzenia niepożądane oceniono w podgrupie 6738 osób, które otrzymały szczepionkę Ad26.COV2.S albo placebo. Ogółem miejscowe i ogólnoustrojowe NOP częściej obserwowano w grupie szczepionej Ad26.COV2.S niż w grupie placebo oraz u osób młodszych (18–59 lat) niż u starszych (≥60 lat). Zazwyczaj miały one łagodne lub umiarkowane nasilenie i ustępowały samoistnie w ciągu 1–2 dni. W ciągu 7 dni po podaniu szczepionki najczęściej obserwowano ból, zaczerwienienie i obrzęk w miejscu wstrzyknięcia oraz ból głowy, zmęczenie, ból mięśni, nudności i gorączkę (p. tab. 2.). NOP utrudniające podejmowanie codziennej aktywności stanowiły 0,1% wszystkich zgłoszonych zdarzeń. Nie zgłoszono żadnego NOP utrudniającego wykonywanie podstawowych czynności z zakresu samoopieki, wymagającego hospitalizacji lub stanowiącego zagrożenie dla życia. W ciągu 28 dni po podaniu szczepionki lub placebo zdarzenia niepożądane spontanicznie zgłaszane przez uczestników występowały z podobną częstością w obu grupach (13,1% vs 12%).

Ciężkie zdarzenia niepożądane oceniano w ciągu 28 dni po podaniu szczepionki lub placebo w całej badanej populacji (44 325 osób). Ogółem zgłaszano je z podobną częstością w obu grupach (0,4% vs 0,4%), a 7 z nich uznano za prawdopodobnie związane ze szczepieniem. W grupie eksperymentalnej nieco częściej niż w grupie kontrolnej zgłaszano zdarzenia zakrzepowe (11 vs 3 przypadki), które w większości dotyczyły osób z chorobami przewlekłymi mogącymi zwiększać ryzyko ich wystąpienia, drgawki (4 vs 1 przypadek) lub szum uszny (6 vs 0 przypadków). Dostępne dane były jednak niewystarczające, aby potwierdzić związek przyczynowy ze szczepieniem (zdarzenia te podlegają ścisłemu monitorowaniu w ramach nadzoru populacyjnego po wprowadzeniu szczepionki do stosowania w praktyce). Ogółem zgłoszono 3 zgony w grupie eksperymentalnej i 16 w grupie kontrolnej, ale w żadnym z nich nie uznano, że miał on związek ze stosowaną interwencją.