Opracowała Małgorzata Ściubisz, Polski Instytut Evidence-Based Medicine w Krakowie
W czasopiśmie „Current Biology” opublikowano wyniki przeglądu systematycznego piśmiennictwa z metaanalizą, w którym oceniono, czy zbyt krótki sen nocny (<6 h) w niedługim czasie przed szczepieniem lub po nim może mieć niekorzystny wpływ na odpowiedź immunologiczną na szczepionki u ogólnie zdrowych dorosłych.
Przeszukano elektroniczną bazę publikacji medycznych PubMed za pomocą odpowiednich słów kluczowych za okres do 19 lipca 2022 roku. Ostatecznie kryteria kwalifikacji do przeglądu spełniło 7 badań, w tym 4 badania eksperymentalne z grupą kontrolną i 3 badania kohortowe z prospektywnym zbieraniem danych obejmujące populację ogólnie zdrowych dorosłych (60% mężczyzn) w wieku 18–85 lat mających nawyk snu nocnego. Badania dotyczyły wpływu zbyt krótkiego snu nocnego (<6 h) w niedługim czasie przed szczepieniem lub po nim na odpowiedź immunologiczną (stężenie swoistych przeciwciał przeciwko antygenom szczepionkowym lub serologiczny korelat ochrony) szczepionki przeciwko grypie (4 badania), wirusowemu zapaleniu wątroby (WZW) typu B (2 badania) lub typu A (1 badanie). W badaniach eksperymentalnych do manipulacji długością snu stosowano metodę całkowitej lub częściowej deprywacji snu. Do oceny długości snu stosowano metody obiektywne (aktygrafia lub polisomnografia) lub subiektywne (np. zwalidowany kwestionariusz jakości snu Pittsburgh [PSQI], dziennik snu).
W metaanalizie uwzględniającej badania, w których stosowano subiektywne metody oceny długości snu, wykazano, że zbyt krótki sen nocny (<6 h), w porównaniu z zalecaną długością snu (7–8 h), ogółem nie miał istotnego statystycznie wpływu na odpowiedź immunologiczną na szczepionki (wielkość efektu [ES]: 0,29 [95% CI: od -0,04 do 0,63]; 3 badania, 504 osoby w wieku 18–85 lat), zarówno u kobiet (ES: 0,21 [95% CI: 0,29–0,71]), jak i u mężczyzn (ES: 0,40 [95% CI: od -0,09 do 0,89]). Jednak w dodatkowej analizie obejmującej tylko dorosłych w wieku 18–60 lat (wykluczono badania obejmujące dorosłych w wieku ≥65 lat, ponieważ u osób starszych generalnie obserwuje się skrócenie długości snu i pogorszenie jego jakości, a także słabszą odpowiedź immunologiczną na szczepionki) wychwycono korelację między zbyt krótkim snem a słabszą odpowiedzią immunologiczną (ES: 0,59 [95% CI: 0,12–1,05]), choć efekt ten był istotny statystycznie u mężczyzn (ES: 0,75 [95% CI: 0,16–1,34]), ale nie u kobiet (ES: 0,55 [95% CI: od -0,38–1,47]).
Z kolei w metaanalizie uwzględniającej badania, w których stosowano obiektywne metody oceny długości snu, wykazano, że zbyt krótki sen nocny (<6 h), w porównaniu z zalecaną długością snu (7–8 h), wiązał się ze słabszą odpowiedzią immunologiczną na szczepionki (ES: 0,79 [95% CI: 0,40– 1,18]; 4 badania, 304 osoby w wieku 18–60 lat). Niekorzystny wpływ zbyt krótkiego snu obserwowano zarówno w badaniach eksperymentalnych (ES: 0,86 [95% CI: 0,28–1,44]), jak i kohortowych (ES: 0,67 [95% CI: 0,18– 1,16]). Ponownie jednak efekt ten był istotny statystycznie u mężczyzn (ES: 0,93 [95% CI: 0,54–1,33]), ale nie kobiet (ES: 0,42 [95% CI: od -0,49 do 1,32]).
Autorzy badania w dyskusji wskazali, że u ogólnie zdrowych dorosłych w wieku 18–60 lat zbyt krótki sen (<6 h, oceniany metodami obiektywnymi) może wiązać się ze słabszą odpowiedzią immunologiczną na szczepionki, a obserwowany efekt był umiarkowany lub duży. Otrzymane wyniki są spójne z przedstawionymi w niedawnym przeglądzie systematycznym piśmiennictwa przeprowadzonym przez Rayatdoost i wsp. (p. Sufficient sleep, time of vaccination, and vaccine efficacy: a systematic review of the current evidence and a proposal for COVID-19 vaccination. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35782481). Brak istotnego statystycznie efektu u kobiet autorzy tłumaczą dużymi różnicami stężeń hormonów płciowych w zależności od fazy cyklu miesiączkowego, stosowaniem antykoncepcji hormonalnej lub hormonalnej terapii zastępczej przez kobiety w wieku pomenopauzalnym – w żadnym z zakwalifikowanych badań nie wprowadzono poprawki na te czynniki zakłócające.
Zapewnienie odpowiedniej długości snu (zgodnie z zaleceniami National Sleep Foundation 7–9 h dla ogólnie zdrowych dorosłych i 7–8 h dla starszych dorosłych w wieku ≥65 lat) w okresie przed szczepieniem i po nim może stanowić prostą interwencję behawioralną wzmacniającą odpowiedź immunologiczną na szczepionki. Jakość dostępnych danych naukowych jest jednak niska, dlatego autorzy podkreślają konieczność przeprowadzenia większych badań, które pozwolą: (1) zdefiniować optymalny czas przed szczepieniem i po nim, przez jaki należy zapewnić odpowiednią długość snu, (2) określić wpływ hormonów płciowych na związek między długością snu a odpowiedzią immunologiczna na szczepionki u kobiet, (3) oszacować wielkość deficytu snu, który może negatywnie wpływać na odpowiedź immunologiczną na szczepionki.
