Opracowała: Małgorzata Ściubisz
Guzek podskórny, który rozwija się w miejscu wstrzyknięcia szczepionki, jest rzadkim niepożądanym odczynem poszczepiennym (NOP). Przyczyną powstawania guzków podskórnych mogą być zawarte w szczepionkach inaktywowanych sole glinu (adiuwanty, które wzmacniają odpowiedź immunologiczną na antygen zawarty w szczepionce), ale także nieprawidłowa technika podania preparatu, np. nieprawidłowe wykonanie wstrzyknięcia podskórnego lub domięśniowego (zbyt krótką igłą). Guzek zwykle nie wymaga żadnego specjalnego postępowania, jedynie obserwacji i z czasem samoistnie ustępuje. Dokładne dane na temat częstości występowania tego NOP nie są znane, ale szacuje się, że może to być od 3 do 83 przypadków na 10 000 dzieci szczepionych preparatem zawierającym sole glinu.
W czasopiśmie „Vaccine” opublikowano wyniki australijskiego badania obserwacyjnego, w którym oceniono częstość występowania i przebieg kliniczny guzków podskórnych związanych z podaniem szczepionki u dzieci.
W ciągu 10 lat do krajowego systemu biernego nadzoru na występowaniem NOP (Survaillance of Adverse Events Following Vaccination in the Community – SAEFVIC) zgłoszono 58 przypadków guzków podskórnych związanych z podaniem szczepionki (w analizie ostatecznie uwzględniono 41 przypadków), co stanowiło 0,6% wszystkich NOP zgłoszonych wśród dzieci.
Większość przypadków guzków podskórnych wystąpiła po podaniu szczepionek zawierających sole glinu (74%), głownie u dzieci w wieku <24 miesięcy (76%). Guzki, zazwyczaj pojedyncze (83%), najczęściej obserwowano na udzie (59%) lub ramieniu (29%). Objawy pojawiały się najczęściej w ciągu 3 dni po szczepieniu (58%), ale u 5 dzieci (24%) zgłoszono, że guzek pojawił się po >4 miesiącach. U dzieci, u których w dobie szczepienia zgłoszono wystąpienie reakcji miejscowej (obrzęk i zaczerwienienie), w ciągu kolejnych dni, tygodni w miejscu podania szczepionki rozwinął się twardy guzek podskórny. Przebieg kliniczny był zróżnicowany. U wszystkich dzieci stwierdzono obecność małego twardego zgrubienia w miejscu podania szczepionki, a u niektórych obserwowano także świąd (41%), obrzęk (22%), tkliwość i ból (12%), okresowo także rumień (15%). Objawy utrzymywały się od 1–2 tygodni do nawet 5 lat (okres obserwacji nadal trwa) po szczepieniu, zazwyczaj 6–12 miesięcy.
Większość zgłoszonych przypadków guzków podskórnych nie wymagało specjalnego postępowania, jedynie obserwacji (68%). U 29% zastosowano miejscowe glikokortykosteroidy. Leczenia doustnego wymagało 2 dzieci (podano antybiotyk i/lub lek przeciwhistaminowy). U jednego dziecka konieczne było chirurgiczne wycięcie guzka.
Autorzy badania wyciągnęli wniosek, że guzek podskórny, który rozwija się w miejscu podania szczepionki, jest rzadkim, ale znanym NOP. Jego wystąpienie najczęściej związane jest z reakcją na sole glinu (adiuwanty) zawarte w szczepionkach inaktywowanych, ale może być także wynikiem nieprawidłowej techniki podania preparatu (również niezawierającego związków glinu). Wszystkie dzieci, u których w miejscu wstrzyknięcia szczepionki pojawi się guzek podskórny, wymagają uważnej obserwacji zmiany.