Rodzeństwo w wieku 5 i 2 lat do tej pory otrzymało tylko po 1 dawce szczepionki przeciwko WZW typu B, mimo braku przeciwwskazań medycznych. Obecnie rodzice są w trakcie rozwodu i sprawują opiekę naprzemienną nad dziećmi. Matka chce rozpocząć szczepienie dzieci, jednak ojciec się temu sprzeciwia. Jakie jest optymalne rozwiązanie w tej sytuacji? Czy matka może uzyskać pisemną opinię prawnika na temat działania ojca na szkodę dzieci, narażenia ich na zachorowanie i ewentualny ciężki przebieg chorób zakaźnych ze względu na brak uodpornienia? Czy sąd może wydać nakaz szczepienia, którego ojciec dzieci nie mógłby zakwestionować?
W przypadku pozytywnego zakwalifikowania dziecka po badaniu lekarskim do szczepienia sprzeciw jednego z rodziców wobec szczepień obowiązkowych nie jest przeszkodą prawną do zaszczepienia dziecka przyprowadzonego w tym celu do przychodni przez matkę. Zgodnie z wykładnią dokonaną przez Naczelny Sąd Administracyjny, przepisy dotyczące obowiązkowych szczepień ochronnych są przepisami szczególnymi w stosunku do tych wszystkich przepisów, które udzielenie świadczeń zdrowotnych uzależniają od zgody pacjenta (jego przedstawiciela ustawowego).1 Obowiązek poddania się szczepieniu ochronnemu wynika bezpośrednio z przepisów prawa.2 Oznacza to, że nie jest wymagana formalna zgoda żadnego z rodziców na szczepienie obowiązkowe ani na wykonanie u dziecka badania kwalifikacyjnego poprzedzającego wykonanie szczepienia, dlatego sprzeciw ojca dziecka nie ma znaczenia prawnego.3 Ojciec dziecka, jako jego przedstawiciel ustawowy, ma tylko prawo wnieść do Komisji Lekarskiej działającej przy Rzeczniku Praw Pacjenta sprzeciw od orzeczenia lekarskiego o braku przeciwwskazań zdrowotnych do wykonania szczepienia u dziecka.4
Stan zdrowia dziecka ocenia lekarz podczas badania kwalifikacyjnego i wówczas może wydać opinię, zgodnie z którą zaniechanie określonego szczepienia u dziecka naraża je na zachorowanie i ewentualny ciężki przebieg chorób zakaźnych ze względu na brak uodpornienia. Okoliczność odmowy realizacji konkretnego szczepienia i zaniechanie tej formy profilaktyki zdrowotnej może też być jednym z czynników wpływających na tok leczenia dziecka i jego skuteczność (np. z uwagi na istniejące choroby współistniejące). Nie jest to obszar wiedzy prawnej, lecz wiedzy medycznej. Dopiero taka opinia lekarska może stanowić podstawę do zakwalifikowania przez sąd działania ojca na szkodę dzieci, na przykład jako argumentu za ograniczeniem jego władzy rodzicielskiej nad dzieckiem w tym obszarze, jeśli po uzyskaniu od lekarza informacji o szczepieniu ojciec nadal sprzeciwia się jego wykonaniu u dziecka. Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej, który opiekuje się dzieckiem zgodnie ze złożoną deklaracją, ma obowiązek poinformowania osoby sprawującej prawną pieczę nad osobą małoletnią (ojca dziecka sprawującego opiekę naprzemienną z matką) o szczepieniach obowiązkowych i zalecanych u dziecka oraz aktualnym kalendarzu szczepień.5
Przypisy:
1. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 26 kwietnia 2018 r., sygn. akt II OSK 1499/16, dostęp: http://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/9846407B4A2. Na podstawie art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (tekst jedn.: Dz. U. z 2019 r., poz. 1239 z późn. zm.).
3. Zob. także uwagi M. Boratyńskiej [W:] Wolny wybór. Gwarancje i granice prawa pacjenta do samodecydowania, Instytut Problemów Ochrony Zdrowia, Warszawa, 2012, s. 711–717.
4. Prawo pacjenta do zgłaszania sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza realizowane w trybie art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (tekst jedn. Dz. U. z 2020 r., poz. 849 z późn. zm.). Wzór zaświadczenia lekarskiego określa zał. nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2018 r., poz. 753). Zob. także Sprawozdanie Rzecznika Praw Pacjenta dotyczące przestrzegania praw pacjenta na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, s. 34 (dostęp: www.gov.pl/attachment/fdffe343-8eae-4563-b565-75efec912ba5). Żaden ze sprzeciwów rozpatrywanych przez Komisję Lekarską w 2019 r. nie został uznany za zasadny.
5. Art. 17 ust. 9 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (tekst jedn.: Dz. U. z 2019 r., poz. 1239 z późn. zm.).
