Czy można podać szczepionkę przeciwko grypie przechowywaną w temperaturze pokojowej?

Pacjentka zgłosiła się na szczepienie przeciwko grypie z własnym preparatem (szczepionka inaktywowana) zakupionym w aptece. Przyznała, że po zakupie zapomniała o szczepionce i trzymała ją w swojej torebce przez 10 h w temperaturze otoczenia około 20–22°C. Czy można zaszczepić pacjentkę tak przechowywanym preparatem? Niestety w ChPL nie ma informacji o tym, co należy zrobić w takiej sytuacji.

Szczepionki, jako produkty pochodzenia biologicznego, są wrażliwe na działanie czynników fizycznych, takich jak zbyt niska lub zbyt wysoka temperatura. Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) szczepionki należy transportować i przechowywać w temperaturze 2–8°C (p. Wrażliwość szczepionek na czynniki fizyczne – przyp. red.). Nie oznacza to jednak, że szczepionka, która na krótki czas znajdzie się w temperaturze wyższej niż zalecana, automatycznie traci swoje właściwości i nadaje się do utylizacji. Każda szczepionka jest badana pod kątem termostabilności, a wrażliwość na zmiany temperatury zależy od wysokości temperatury, czasu ekspozycji i rodzaju preparatu („żywa”, inaktywowana itd.).

W sytuacji opisanej w pytaniu można wykonać szczepienie preparatem przyniesionym przez pacjentkę. Inaktywowane szczepionki przeciwko grypie są stabilne w temperaturze pokojowej. Udowodniono na przykład, że preparat Vaxigrip zachowuje stabilność w temperaturze 25°C przez 2 tygodnie. Jest naprawdę niewiele szczepionek, którym zaszkodzi przechowywanie przez 10 h w temperaturze 20–22°C.

Na opisaną sytuację należy spojrzeć jeszcze z innej strony. W praktyce klinicznej nieustająco spotykamy się z niestandardowymi okolicznościami, wybiegającymi poza określone i powszechnie znane ramy. Wtedy należy sięgnąć po głębszą, ekspercką wiedzę i ustalić, czy dana nietypowa sytuacja miała już kiedyś miejsce, oraz poszukać danych naukowych, które pomogą nam podjąć optymalną decyzję. W tej konkretnej sytuacji dysponujemy twardymi danymi naukowymi, które jednoznacznie przemawiają za tym, że szczepionka nie straciła swoich właściwości i można ją podać z korzyścią i bez szkody dla pacjenta. Zastanówmy się jednak, co mogłoby się stać, gdybyśmy podjęli odwrotną decyzję i przeznaczyli tę szczepionkę do utylizacji. Ze względu na ekstremalne trudności w zakupie szczepionki przeciwko grypie w związku z pandemią COVID-19, pacjent zapewne nie zdobędzie kolejnej dawki i nie zostanie zaszczepiony. Być może zachoruje na grypę, być może o ciężkim przebiegu, być może nałoży się to na zakażenie SARS-CoV-2, być może ze skutkiem śmiertelnym.

W tej konkretnej sytuacji ryzyko związane z niepodaniem inaktywowanej szczepionki przeciwko grypie istotnie przewyższa ryzyko związane z jej podaniem. Bilans korzyści i ryzyka to podstawowe narzędzie do podejmowania decyzji o szczepieniach. Oczywiście, podejmując decyzję w niestandardowej sytuacji, należy to odnotować w dokumentacji. Oto przykład takiej notatki: „Biorąc pod uwagę silne dane naukowe dotyczące przewidywanej stabilności inaktywowanej szczepionki przeciwko grypie, niezwykle ograniczoną dostępność szczepionki na rynku oraz wskazania pacjenta do szczepienia przeciwko grypie, podjęto decyzję o podaniu szczepionki, uznając, że korzyści z takiej decyzji zdecydowanie przeważają nad ryzykiem. Pacjent został poinformowany o podstawach decyzji i wyraził zgodę na szczepienie”.