Co może być przyczyną nawracającego obrzęku w miejscu blizny po BCG? U 5-letniego dziecka od kilku miesięcy, co kilka tygodni nawraca obrzęk o wielkości ok. 1 cm z otaczającym rumieniem, który samoistnie ustępuje w ciągu kilku godzin. Dziecko w stanie ogólnym dobrym, bez istotnej przeszłości chorobowej. W wywiadzie nie stwierdzono ekspozycji na gruźlicę.
Na odczyn w postaci rumienia w miejscu podania szczepionki BCG zwrócono uwagę przede wszystkim u chorych na chorobę Kawasakiego (KD). Od kilku lat stanowi on objaw pomocniczy w rozpoznawaniu nietypowej postaci tej choroby, choć wydaje się, że częstość jego występowania w przebiegu KD zależy od populacji. W Polsce objaw ten obserwuje się dużo rzadziej niż na przykład w Japonii i Wielkiej Brytanii. Oczywiście w przypadku KD zmiana miejscowa nie jest izolowanym objawem, a jedynie jednym z elementów obrazu choroby. Pojawiły się także opisy przypadków takiego rumienia w przebiegu innych chorób, takich jak zakażenie ludzkim wirusem herpes typu 6 (HHV-6) i wirusem odry. Odnotowano także przypadek zaczerwienienia w miejscu podania BCG jako odczyn po szczepieniu przeciwko grypie, choć szczepionkę tę podano w odległości 3 cm od blizny (kilka lat później). Wydaje się zatem, że rumień w miejscu blizny po szczepieniu BCG może być bardzo nieswoistym objawem towarzyszącym stanom zapalnym wywołanym przez różne czynniki.
Występowanie reakcji miejscowych w miejscu przebytego urazu skóry, blizn (nie tylko po szczepieniu BCG, ale i innych), zależy także od predyspozycji osobniczych, mechanizmu powstawania blizny, jej ukrwienia, grubości skóry w tym miejscu i obecności przewlekłych chorób skóry (np. atopowe zapalenie skóry), dlatego może to być problem dermatologiczny. Warto także zwrócić uwagę, czy obecność blizny nie powoduje nawykowego pocierania, drapania i mechanicznego podrażniania miejsca przez dziecko.
Odczyny miejscowe związane ze szczepieniem u chorych na gruźlicę (tzw. poronny fenomen Kocha) najczęściej mają charakter wczesnych, nasilonych zmian rumieniowo-zapalnych, które występują już w pierwszych dniach po szczepieniu, jeśli zakażenie prątkiem gruźlicy poprzedzało szczepienie.
Skuteczność szczepionki BCG w profilaktyce gruźlicy płucnej jest ograniczona (zasadniczym celem szczepienia jest profilaktyka postaci wysoce śmiertelnych rozsianych u najmłodszych dzieci), ale nie opisywano zmian w miejscu podania szczepionki jako objawu towarzyszącego zakażeniu. Jest mało prawdopodobne, aby w opisanym przypadku rumień w miejscu wstrzyknięcia miał związek z nabytym zakażeniem gruźlicą. U pacjentów z dodatnim wywiadem w kierunku kontaktu z gruźlicą należy postępować zgodnie z obowiązującymi zasadami poekspozycyjnymi.
Piśmiennictwo:
1. World Health Organization: Tuberculosis. www.who.int/immunization/diseases/tuberculosis/en/2. World Health Organization: BCG vaccine: WHO position paper, February 2018 – Recommendations. Vaccine, 2018; 36 (24): 3408–3410
3. Yamazaki-Nakashimada M.A., Unzueta A., Berenise Gámez-González L. i wsp.: BCG: a vaccine with multiple faces. Hum. Vaccin. Immunother., 2020; 16 (8): 1841–1850
4. Chavarri-Guerra Y., Soto-Perez-de-Celis E.: Erythema at the bacillus Calmette-Guerin scar after influenza vaccination. Rev. Soc. Bras. Med. Trop., 2019; 53: e20190390.
5. Ściubisz M., Rywczak I.: Ryzyko związane ze szczepieniami i chorobami, którym zapobiegają – cz. 10: gruźlica. Med. Prakt. Szczepienia, 2018; 3: 51–58
