Jaka jest wartość testów płatkowych w diagnostyce atopowego zapalenia skóry? Jakie są ich ograniczenia?

Testy płatkowe (testy naskórkowe) stanowią uzupełnienie podstawowej metody rozpoznawania AZS (wyprysku atopowego), jaką jest oznaczenie swoistych IgE na mastocytach skóry (testy skórne punktowe – PTS) oraz ich stężenia we krwi (patomechanizm humoralny reakcji natychmiastowej typu I wg Gella i Coombsa).

Diagnostykę AZS należy rozpocząć od ustalenia podłoża zależnego od IgE. Jeśli wyniki te są ujemne lub kontrola objawów oparta na wynikach oznaczeń swoistych IgE nie jest wystarczająca, należy uwzględnić dodatkowe czynniki wywołujące lub zaostrzające objawy skórne w mechanizmie niezależnym od IgE. W tym celu stosuje się testy płatkowe, które odzwierciedlają udział w powstawaniu wyprysku (tzw. alergiczny wyprysk kontaktowy) limfocytów T jako komórek efektorowych (patomechanizm komórkowy reakcji typu IV opóźnionego wg Gella i Coombsa). Patomechanizmy I i IV skórnej reakcji alergicznej współistnieją ze sobą u około 30% dzieci chorych na AZS. Istotnymi alergenami kontaktowymi są hapteny (związki drobnocząsteczkowe o masie <500 Da). Związki te osiągają wartość pełnego alergenu dopiero po połączeniu z białkami, nie zwiększając ryzyka anafilaksji. Ze względu na sposób prezentacji alergenu komórkom immunokompetentnym objawy kliniczne występują po upływie od kilkunastu godzin do kilku tygodni. Coraz więcej badań wskazuje na rolę alergenów kontaktowych w obrazie AZS. Ocenia się, że alergia kontaktowa dotyczy 26–40% dorosłych oraz 13–25% dzieci. Najczęstszymi alergenami kontaktowymi u dzieci są metale (nikiel, chrom, kobalt), substancje zapachowe, konserwujące i koloryzujące, pochodne gumy i neomycyna. Wykazano, że rodzaj alergenu kontaktowego zależy od grupy wiekowej i narażenia.

Zasady wykonania testów płatkowych różnią się od zasad obowiązujących w przypadku wykonywania PTS:

• nie ma przeciwwskazań do stosowania leków przeciwhistaminowych

• przeciwwskazana jest miejscowa aplikacja GKS w okolicy nałożenia płatków

• zestaw rutynowo stosowanych 28 substancji obejmuje tzw. Europejską Serię Podstawową; dla populacji polskiej serię tę należy rozszerzyć o propolis i pallad (obecny w złocie jubilerskim, stopach dentystycznych, o potencjale uczulającym porównywalnym do niklu)

• odczyt wyniku następuje po 48 godzinach (zdjęcie płatków) i po 72 godzinach (niekiedy także po 96 h)

• zgodnie z zasadami Międzynarodowej Grupy Badającej Wyprysk Kontaktowy wyniki testów zapisuje się w pięciostopniowej skali od wyniku ujemnego (–) do odczynu skrajnie nasilonego (+++). Podobnie jak w przypadku wyniku PTS, w interpretacji wyników testów płatkowych należy uwzględnić ich istotność kliniczną, tzn. na ile ekspozycja na dany związek tłumaczy występowanie objawów skórnych.

W postępowaniu z chorymi na alergiczny wyprysk kontaktowy, podobnie jak w AZS, istotną rolę odgrywa edukacja i zapobieganie ekspozycji na związki uczulające. W farmakoterapii kluczowe znaczenie mają GKS miejscowe, takrolimus i fototerapia. W rzadkich przypadkach zalecana jest immunosupresja systemowa. Wyniki dotychczasowych badań nie potwierdzają skuteczności leków przeciwhistaminowych, pimekrolimusu oraz diety ubogoniklowej w leczeniu alergicznego wyprysku kontaktowego.

Aktualne wytyczne podkreślają konieczność poszerzenia diagnostyki o testy płatkowe u wszystkich dzieci z przewlekłym wypryskiem opornym na leczenie. (marzec 2014 aktualizacja)

Piśmiennictwo

1. de Waard-van der Spek F.B., Andersen K.E., Darsow U. i wsp.: Allergic contact dermatitis in children: which factors are relevant? (review of the literature). Pediatr. Allergy Immunol., 2013; doi: 10.1111/pai.12043
2. Czarnobilska E., Obtulowicz K., Dyga W., Spiewak R.: The most important contact sensitizers in Polish children and adolescents with atopy and chronic recurrent eczema as detected with the extended European Baseline Series. Pediatr. Allergy Immunol., 2011; 22: 252–256
3. Spiewak R.: Contact dermatitis in atopic individuals. Curr. Opin. Allergy Clin. Immunol., 2012; 12: 491–497
4. Śpiewak R.: Alergia kontaktowa i alergiczny wyprysk kontaktowy. W: Fal A. (red.): Alergia, choroby alergiczne, astma. Kraków, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2011: tom II
5. Silny W., Bartoszak L., Jenerowicz D. i wsp.: Prevalence of contact allergy in children suffering from atopic dermatitis, seborrhoeic dermatitis and in healthy controls. Ann. Alegric. Environ. Med., 2013; 20: 55–60
6. Kordus K., Plichta D., Spiewak R.: Pharmacotherapy of allergic contact dermatitis in the time of hegemony of the summary of product characteristics. Pol. Merkur. Lekarski, 2013; 34: 18–23
7. Simonsen A.B., Deleuran M., Mortz C.G. i wsp.: Allergic contact dermatitis in Danish children referred for patch testing – a nationwide multicentre study. Contact. Dermatitis, 2014; 70: 104–111