W leczeniu AZS nadal dość powszechne jest stosowanie preparatów recepturowych. Jak dobrać odpowiedni skład przygotowanego w ten sposób kremu lub maści?

Podstawą leczenia dzieci chorych na AZS – zarówno w stanie zaostrzenia zmian skórnych, jak i ich remisji – są zabiegi pielęgnacyjne, które poprawiają zaburzone funkcjonowanie bariery skórnej. Kosmetyczne preparaty nawilżająco-natłuszczające występują w różnych postaciach. Są to m.in.: płyny do kąpieli, żele do mycia, olejki, emulsje, kremy, maści i pianki. Ostateczny wybór emolientu powinien zależeć od wieku dziecka, jego stanu klinicznego, zajętej okolicy ciała, warunków pogodowych oraz indywidualnych preferencji pacjenta (i opiekunów). Zdarza się, że u jednego chorego konieczne jest stosowanie kilku różnych preparatów (np. „ciężki” emolient na skórę kończyn i „lekki” na wrażliwą skórę twarzy). Wynika to m.in. ze zmiennej zawartości lipidów w naskórku w różnych okolicach ciała. Preparaty zawierające więcej oleju, a więc bardziej tłuste, są skuteczniejsze, ale rzadziej akceptowane przez dzieci. Wymienione w pytaniu składniki preparatów emolientowych są powszechnie stosowane u dzieci. Prostym preparatem recepturowym jest m.in. maść złożona z witaminy A i wazeliny żółtej lub białej oraz maść cholesterolowa. Najsilniejszym działaniem okluzyjnym (zapobiegającym utracie wody poprzez stworzenie fizycznej bariery dla utraty wody) charakteryzuje się wazelina, jednak niekiedy jest ona źle tolerowana w przypadku stosowania w postaci jednoskładnikowej na skórę twarzy (skóra tułowia i kończyn reaguje dobrze), jak również w gorących i wilgotnych warunkach klimatycznych.

Do innych substancji wytwarzających zapobiegający utracie wody swoisty film lipidowy na powierzchni skóry należą m.in.: oleje mineralne, parafina, woski, fosfolipidy, alkohole wielowodorowe i kwasy tłuszczowe (lanolinowy, stearynowy). Preparaty emolientowe mogą też zawierać tzw. humektanty, które przyciągają cząsteczki wody z głębszych warstw naskórka i zwiększają nawilżenie warstwy rogowej. Wykazano, że preparaty zawierające lipidy i humektanty są bardziej efektywne niż emolienty złożone jedynie z lipidów. Do najczęściej stosowanych humektantów należy gliceryna (glicerol), a także mocznik, mleczany, sorbitol i hydroksykwasy (kwas mlekowy, glikolowy). Mocznik ma działanie higroskopijne, przeciwświądowe oraz – zależnie od stężenia – proteolityczne i keratolityczne (w stężeniach >10%) lub nawilżające (w stężeniach 2–5%). Emolienty często zawierają tzw. fizjologiczne lipidy naskórka (cholesterol, skwaleny, fosfolipidy, kwasy tłuszczowe). Oleje roślinne oraz wyciągi z nasion również uzupełniają niedobór składników białkowych i lipidowych w naskórku, dlatego mogą być bardzo pomocne w pielęgnacji skóry atopowej. Emolienty są zazwyczaj bardzo dobrze tolerowane przez dzieci i rzadko wywołują działania niepożądane. Za występowanie niepożądanych objawów najczęściej odpowiadają dodatkowe składniki, takie jak konserwanty (parabeny), detergenty (np. laurylosiarczan sodu), emulgatory, barwniki, substancje zapachowe, a czasami nawet lanolina i wazelina, które mogą powodować nietolerancję i podrażnienie skóry w postaci rumienia, pieczenia, zmian wypryskowych lub (rzadziej) prowadzić do wystąpienia alergii kontaktowej na jeden ze składników preparatów. (2013, 2014, 2016) 

Piśmiennictwo

1. Szepietowski J., Kaszuba A., Adamski Z. i wsp.: Emolienty w leczeniu schorzeń dermatologicznych: stanowisko grupy ekspertów. Dermatol. Klin., 2011; 13: 209–214
2. Proksch E.: The role of emollients in the management of diseases with chronic dry skin. Skin Pharmacol. Physiol., 2008; 21: 75–80
3. Mack Correa M.C., Nebus J.: Management of patients with atopic dermatitis: the role of emollient therapy. Dermatol. Res. Pract., 2012; doi:10.1155/2012/836 931