Jeżeli rodzice nie są małżeństwem, to w jakiej sytuacji ojca można uznać za przedstawiciela ustawowego w pierwszych dniach po urodzeniu się noworodka?

Pytanie nadesłane do Redakcji

Jeżeli rodzice nie są małżeństwem, to w jakiej sytuacji ojca można uznać za przedstawiciela ustawowego w pierwszych dniach po urodzeniu się noworodka? Czy wystarcza deklaracja matki w szpitalu? Czy konieczne jest postępowanie urzędowe? Czy takie postępowanie można przeprowadzić przed urodzeniem się dziecka? Jest to istotne w kilku sytuacjach, np.:

• Noworodek ma być przewieziony do innego ośrodka, a matka przez kilka dni musi zostać w szpitalu położniczym. Do drugiego ośrodka może przyjechać ojciec. Czy będzie upoważniony do podpisania zgody na leczenie?

• Matka przebywa na intensywnej terapii po cięciu cesarskim i nie ma z nią kontaktu (np. jest nieprzytomna). Czy ojciec jest upoważniony do wyrażenia zgody na leczenie noworodka?

Odpowiedź

W przypadku, gdy rodzice nie są małżeństwem, do uznania mężczyzny za przedstawiciela ustawowego noworodka w pierwszych dniach po jego urodzeniu się nie wystarcza deklaracja matki w szpitalu. Domniemywa się, że dziecko pochodzi od męża matki,1 jeśli urodziło się ono w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia. Jeżeli rodzice nie są małżeństwem lub nie byli małżeństwem w wyżej wskazanym okresie, ustalenie ojcostwa może nastąpić albo przez uznanie ojcostwa, albo na mocy orzeczenia sądu.2 Ojciec dziecka może oświadczyć przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, że jest ojcem dziecka, a matka dziecka wyraża na to zgodę jednocześnie z nim albo w ciągu trzech miesięcy od dnia złożenia oświadczenia przez mężczyznę.3 Uznanie ojcostwa jest równoznaczne z przyznaniem ojcu praw przedstawienia ustawowego.

Do czasu przeprowadzenia formalności urzędowych w celu podpisania zgody na leczenie dziecka pozamałżeńskiego można się posłużyć pełnomocnictwem udzielonym przez matkę (jest to nowość wynikająca z modyfikacji przepisów w ostatnich 2 latach – przyp. red.). W najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego4 dopuszczono, aby przedstawiciel ustawowy małoletniego dziecka udzielił pełnomocnictwa do złożenia oświadczenia o wyrażeniu zgody na leczenie, przewidzianej w art. 34 ust. 3 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 464 z późn. zm., dalej jako: u.z.l.). Sąd Najwyższy przyjął koncepcję zgody na zabieg jako oświadczenia woli i przyjął, że do tej czynności prawnej można zastosować ogólne zasady kodeksu cywilnego5 regulujące przedstawicielstwo. Sąd Najwyższy dopuścił w tym celu zarówno zastosowanie pełnomocnictwa do poszczególnej czynności, jak i pełnomocnictwa rodzajowego w przypadku leczenia periodycznego, wymagającego powtarzalnych zabiegów lub diagnostyki, zaznaczając jednak, że ich charakter musi być ściśle określony. Jednocześnie opowiedział się za niedopuszczalnością udzielenia przez rodzica pełnomocnictwa ogólnego do wykonywania wszelkich czynności z zakresu władzy rodzicielskiej (w tym blankietowej zgody na wykonywanie zabiegów medycznych).

W opisanej w pytaniu sytuacji matka dziecka pozamałżeńskiego może więc ustanowić nieuznanego ojca pełnomocnikiem upoważnionym do złożenia oświadczenia o wyrażeniu zgody na leczenie noworodka przebywającego w innym ośrodku. Podobnie będzie w przypadku braku kontaktu z matką (np. jest nieprzytomna), jeśli nieuznany ojciec został przez nią wcześniej upoważniony do wyrażenia zgody na leczenie noworodka. W razie braku takiego pełnomocnictwa od matki nieuznany ojciec pozostaje jedynie opiekunem faktycznym noworodka i jego kompetencje ograniczają się do wyrażenia zgody na przeprowadzenie badania pacjenta,6 nie może więc skutecznie udzielić zgody za zabieg o podwyższonym ryzyku u noworodka. W takiej sytuacji konieczne jest zwrócenie się do sądu opiekuńczego o wyrażenie zgody zastępczej. W nagłych wypadkach (niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia) wobec braku możliwości kontaktu z matką można podjąć leczenie noworodka nawet bez zgody sądu opiekuńczego.7

Przypisy

1. Art. 62 § 1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy tekst jedn.: Dz.U. 2015 r. poz. 2082 z późn. zm, dalej jako: k.r.o.
2. Art. 72 § 1 k.r.o.
3. Art. 73 § 1 k.r.o.
4. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2015 r., III CZP 19/15, Biuletyn Izby Cywilnej Sądu Najwyższego 6/2015, glosa T. Zimnej LEX/el. 2015, dostęp: http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/orzeczenia3/iii%20czp%2019-15.pdf
5. Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, tekst jedn.: Dz.U. 2016 r. poz. 380
6. Zgodnie z dyspozycją art. 32 ust. 3 u.z.l. i 17 ust. 2 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (tekst jed.: Dz. U. z 2016 r., poz. 186 z późn. zm.). Zob. także Karkowska D.: Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Komentarz. Warszawa 2016, s. 325
7. Na podstawie art. 32 ust. 9 i art. 34 ust. 7 u.z.l. Zob. także Karkowska D.: Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Komentarz. Warszawa 2016, s. 334-336