Metamizol należy do grupy nieopioidowych leków przeciwbólowych. W przeciwieństwie do niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) jest on pozbawiony działania przeciwzapalnego, co ogranicza jego skutki niepożądane charakterystyczne dla NLPZ. W 2012 roku zidentyfikowano nowe metabolity metamizolu, co zmieniło spojrzenie na jego mechanizm działania oraz możliwość wykorzystania w praktyce ambulatoryjnej i szpitalnej. Nie tylko poszerzono wskazania kliniczne do jego stosowania, ale również zastosowano go w leczeniu skojarzonym (głównie w terapii bólu ostrego [p. Leczenie ostrego bólu w praktyce pediatrycznej. Omówienie aktualnego stanowiska Sekcji Anestezjologii i Intensywnej Terapii Dziecięcej PTAiIT – przyp. red.]). Metabolity metamizolu hamują syntezę prostaglandyn, przede wszystkim poprzez blokowanie aktywności cyklooksygenaz (COX-1, COX-2). Uważa się, że metamizol dodatkowo wpływa na układ kannabinoidowy, dzięki czemu wywiera efekt zarówno przeciwbólowy, jak i przeciwgorączkowy. Przypuszcza się, że dzięki takiemu dwutorowemu działaniu poprzez receptory kannabinoidowe (głównie CB1) i hamowanie ośrodkowej syntezy prostaglandyn efekt przeciwgorączkowy metamizolu może być silniejszy niż paracetamolu, a podobny do efektu przeciwgorączkowego NLPZ. Jednak, jak podkreśliła w swoim stanowisku Europejska Agencja Leków (European Medicines Agency – EMA), mechanizm działania metamizolu nie został szczegółowo wyjaśniony.
Zgodnie z Charakterystyką Produktu Leczniczego (ChPL) wśród zarejestrowanych wskazań do stosowania metamizolu wymieniono leczenie wysokiej gorączki, która nie odpowiada na inne preparaty (zarówno u dorosłych, jak i dzieci), jednak brakuje dobrej jakości danych z badań z randomizacją potwierdzających efekt przeciwgorączkowy tego leku (opublikowano tylko 2 niskiej jakości badania tego typu u dzieci). Zalecenia dotyczące stosowania metamizolu w gorączce opierają się więc głównie na postulowanym mechanizmie działania. W opublikowanych do tej pory wiarygodnych wytycznych dotyczących objawowego leczenia gorączki u dzieci, firmowanych przez towarzystwa naukowe lub instytucje zajmujące się tworzeniem wytycznych (takich jak NICE w Wielkiej Brytanii), lekami pierwszego wyboru są ibuprofen lub paracetamol, a w zdecydowanej większości z nich nie uwzględniono metamizolu (p. niżej).
Zgodnie z ChPL metamizol można stosować zarówno u dorosłych, jak i dzieci. Dostępne dane dotyczące bezpieczeństwa i zmiana rejestracji preparatu sprawiły, że dopuszczono go do stosowania także u najmłodszych dzieci (krople doustne). Z wyników badań obserwacyjnych opublikowanych w ostatnich latach wynika, że ciężkie powikłania, jakimi są agranulocytoza i pancytopenia indukowane metamizolem (co w wielu krajach spowodowało wycofanie leku z użycia), występują rzadko, z podobną częstością jak po podaniu innych nieopioidowych leków przeciwbólowych. Zgodnie z aktualnym stanowiskiem EMA całkowita rezygnacja z podawania metamizolu w razie potrzeby u niemowląt do ukończenia 3. miesiąca życia jest nieuzasadniona, gdyż w badaniach obejmujących pacjentów z tej grupy wiekowej nie stwierdzono szczególnych zagrożeń związanych z jego stosowaniem.
W przypadku stosowania metamizolu istnieje niewielkie ryzyko interakcji z innymi równocześnie podawanymi lekami. Klinicznie istotna jest zwłaszcza interakcja z cyklosporyną, dlatego u chorych przyjmujących jednocześnie oba leki należy zachować ostrożność. Metamizolu nie wolno także łączyć z neuroleptykami fenotiazynowymi (ze względu na ryzyko hipotermii), metotreksatem i remdesiwirem.
Zalecana jednorazowa dawka doustna metamizolu u dzieci do 14. roku życia wynosi 8–16 mg/kg mc. (dawkowanie zależy od wysokości gorączki), a od 15. roku życia pojedyncza dawka przeciwgorączkowa to 1000 mg. W leczeniu gorączki dawkę można powtarzać co 6–8 godzin.
Podsumowując, zgodnie z aktualnymi wytycznymi w codziennej praktyce podstawowym lekiem w leczeniu gorączki u dzieci jest ibuprofen (również jako lek przeciwzapalny) lub paracetamol w odpowiedniej, skutecznej dawce (brak efektu często wynika ze stosowania dawki mniejszej niż zalecana). W mojej opinii metamizol można natomiast rozważyć (zgodnie z rejestracją) u dzieci z wysoką gorączką oporną na wymienione podstawowe leki.
Piśmiennictwo
Zadaj pytanie ekspertowi, przyślij ciekawy przypadek,
zgłoś absurd, zaproponuj temat dziennikarzom.
Pomóż redagować portal.
Pomóż usprawnić system ochrony zdrowia.
Szukasz poradni, oddziału lub SOR w swoim województwie? Chętnie pomożemy. Skorzystaj z naszej wyszukiwarki placówek.
Twój pacjent ma wątpliwości, kiedy powinien zgłosić się do lekarza? Potrzebuje adresu przychodni, szpitala, apteki? Poinformuj go o Doradcy Medycznym Medycyny Praktycznej