Serotonina to neuroprzekaźnik, czyli substancja, która przenosi informacje w układzie nerwowym. Serotonina jest głównie kojarzona z nastrojem i zaburzeniami depresyjnymi, ale wpływa także na wiele innych procesów w organizmie. Leki zwiększające aktywność serotoniny w mózgu są często stosowane w leczeniu depresji.
Co to jest serotonina – dlaczego nazywana jest hormonem szczęścia?
Serotonina (nazwa chemiczna: 5-hydroksytryptamina) to neuroprzekaźnik, czyli substancja chemiczna przenosząca informacje w układzie nerwowym. Serotonina jest hormonem produkowanym w organizmie, głównie w komórkach błony śluzowej jelit, w mózgu i płytkach krwi (trombocytach). Około 98% serotoniny w organizmie znajduje się poza ośrodkowym układem nerwowym (mózgiem).
Serotonina potocznie nazywana jest hormonem szczęścia ze względu na to, że przez wiele lat obowiązywała tzw. teoria serotoninowa depresji, która – w uproszczeniu – zakładała, że małe stężenie serotoniny z mózgu odpowiada za obniżony nastrój i depresję. Obecnie pojawiły się doniesienia naukowe, które podają tę teorię w wątpliwość. Niemniej jednak wpływ za pośrednictwem leków na serotoninę wykorzystuje się w leczeniu wielu zaburzeń psychicznych i neurologicznych związanych ze zmniejszonym stężeniem serotoniny w OUN i krwi, takich jak zaburzenia depresyjne, zespół stresu pourazowego, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne i zaburzenia lękowe.
Serotonina – rola w organizmie
Najbardziej znana funkcja serotoniny w organizmie to neuroprzekaźnictwo, czyli przekazywanie informacji między komórkami w układzie nerwowym. Serotonina wpływa przede wszystkim na nastrój, ale odgrywa również rolę w procesach, takich jak pamięć, odczuwanie złości, strachu, napięcia (stresu), bólu, a także w regulacji apetytu, zachowań seksualnych i snu. Może być związana z rozwojem uzależnień.
Serotonina działa także na inne układy. W przewodzie pokarmowym zwiększa opróżnianie żołądka, motorykę jelit i wydzielanie jelitowe. W układzie krążenia może przyspieszać bicie serca, a także odgrywa rolę w agregacji płytek krwi. Może przyczyniać się do rozszerzenia naczyń krwionośnych w przypadku nieuszkodzonego śródbłonka naczyń krwionośnych i zwężenia naczyń krwionośnych w przypadku uszkodzonego śródbłonka. Serotonina reguluje wydzielanie trzustki i zwiększa wydzielanie insuliny. Może także powodować rozszerzenie źrenicy, prowadząc do wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego.
Jak sprawdzić stężenie serotoniny?
Badanie stężenia serotoniny we krwi wykonuje się przy podejrzeniu guza – rakowiaka. Rakowiak to nowotwór, zwykle występujący w jelicie cienkim, który wydziela serotoninę. Przeczytaj więcej: Zespół rakowiaka
Niedobór serotoniny w organizmie
Niedobór serotoniny, choć wydaje się logiczny, skoro serotonina jest substancją chemiczną, nie ma odzwierciedlenia klinicznego. Oznacza to, że nie ma choroby, której przyczynę stanowi prosty „niedobór” serotoniny. Nawet w przypadku depresji, która jest powiązana z serotoniną, nie można stwierdzić, że to choroba wywołana „niedoborem serotoniny”. Nie jest zatem tak, że jeśli u pacjenta stwierdzono zmniejszone stężenie serotoniny (a w badaniach wykazano u części pacjentów ze zdiagnozowaną depresją zmniejszone stężenie serotoniny w mózgu) i otrzyma leki, które zwiększają jej stężenie (tzw. inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny – SSRI), to depresja ustąpi.
Jakie są naturalne metody zwiększania serotoniny w organizmie?
Istnieją czynniki, które mogą wpływać na zwiększenie stężenia serotoniny w mózgu. Należą do nich:
- ekspozycja na światło słoneczne
- ćwiczenia fizyczne
- odpowiednia dieta – zobacz: Nastroje a żywienie
- sen
- medytacja
- masaż
Leki z serotoniną – jakie choroby leczą?
Nie ma preparatu z serotoniną. Istnieją natomiast leki, które oddziałują na tzw. układ serotoninergiczny, czyli w uproszczeniu zachowanie się serotoniny w organizmie oraz reakcję receptorów serotoninowych.
Leki, które powodują zwiększenie oddziaływania serotoniny w mózgu to tzw. inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI). Leki te nie zawierają serotoniny, ale uniemożliwiają transport serotoniny z powrotem do komórki nerwowej, dzięki czemu jej stężenie w szczelinie między komórkami nerwowymi wzrasta. Jest to grupa leków, które są często stosowane w leczeniu depresji. Należą do nich: citalopram, escitalopram, fluoksetyna, fluwoksamina, paroksetyna i sertralina. Leki te działają też przeciwlękowo, więc są stosowane także u osób z zaburzeniami lękowymi. Leki z grupy SSRI są przepisywane przez lekarza i należy je przyjmować ściśle zgodnie z jego zaleceniami.
Inną grupą leków, która działa na układ serotoninergiczny (ale nie tylko), są tzw. odwracalne inhibitory MAO. Inhibitory MAO hamują rozpad dopaminy, serotoniny i norepinefryny, co powoduje, że neuroprzekaźniki te utrzymują się między komórkami nerwowymi. W Polsce dostępny jest jeden lek z tej grupy – moklobemid, który jest stosowany w leczeniu depresji i zaburzeń lękowych. Podobnym lekiem, który także wpływa na układ serotoninergiczny, jest stosowana w leczeniu choroby Parkinsona selegilina.
Ponadto inne leki mogą też wpływać na układ serotoninergiczny – zobacz niżej.
Nadmiar serotoniny - zespół serotoninowy – przyczyny
Zespół serotoninowy to stan spowodowany nadmiernym pobudzeniem receptorów serotoninowych, głównie w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, czyli w mózgu. Zespół ten może wystąpić u osób, które przyjmują leki zwiększające aktywność serotoniny. Najczęściej dzieje się tak u osób, które jednocześnie przyjęły co najmniej dwa leki zwiększające aktywność serotoniny. Do leków, które mogą tak działać, należą:
- leki stosowane często w leczeniu depresji, tzw. selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI) – np. fluoksetyna, fluwoksamina, paroksetyna, sertralina, citalopram, escitalopram
- moklobemid
- leków przeciwdepresyjne i przeciwlękowe, takie jak klomipramina, wenlafaksyna, duloksetyna, milnacipram, trazodon, buspiron, amitryptylina, dezypramina, imipramina, doksepina, opipramol, moklobemid, sole litu.
Działanie takie mają też niektóre substancje psychostymulujące – np. amfetamina, kokaina, 3,4-metylenodioksymetamfetamina (MDMA, ecstasy), dietyloamid kwasu lizergowego (LSD), MDMA, psylocybina, meskalina.
Należy wziąć pod uwagę, że dotyczy to nie tylko leków stosowanych w psychiatrii, ale też innych, takich jak na przykład:
- dekstrometorfan – lek przeciwkaszlowy
- tramadol, nefopam, fentanyl, petydyna, pentazocyna – silne leki przeciwbólowe
- linezolid – antybiotyk
- rytonawir – lek stosowany u osób chorych na HIV
- L-tryptofan – składnik leków bez recepty, które są reklamowane jako przeciwdepresyjne
- ergotamina – stosowana w leczeniu bólów głowy (m.in. migreny)
- metoklopramid, ondansetron, granisetron – leki przeciwwymiotne
- sumatryptan – stosowany w leczeniu migreny
- difenhydramina – stosowana w leczeniu kaszlu, grypy lub przeziębienia
- kwas walproinowy – stosowany m.in. w leczeniu padaczki
- selegilina – stosowana w chorobie Parkinsona
- wyciągi z dziurawca – napary, niektóre ziołowe tabletki uspokajające i „przeciwdepresyjne”, a także z żeń-szenia.
Wszystkie te leki mogą wchodzić w niebezpieczne interakcje między sobą oraz z lekami przeciwdepresyjnymi.
Dlatego ważne jest, żeby osoba przyjmująca leki przepisane przez psychiatrę, za każdym razem, kiedy jest u lekarza innej specjalności, informowała go, jakie leki przyjmuje!
Zespół serotoninowy – objawy
Objawy zespołu serotoniowego to:
- uczucie niepokoju, lęku lub dezorientacji
- pocenie się
- kurcze mięśni lub napięcie mięśni (mięśnie nie mogą się rozluźnić)
- bardzo szybkie ruchy gałek ocznych w przód i w tył
- drżenie mięśni
- gorączka
- szybkie bicie serca
- wymioty
- biegunka.
Zespół serotoninergiczny może zagrażać życiu! Bardzo ważne jest wczesne rozpoznanie i wdrożenie leczenia. Dlatego też w przypadku pojawienia się objawów, należy wezwać karetkę pogotowia.
Zespół serotoninowy – leczenie
Leczenie zespołu serotoninowego odbywa się w szpitalu, ponieważ jest to stan zagrożenia życia. Polega ono przede wszystkim na monitorowaniu pacjenta (nierzadko konieczna jest intubacja i wentylacja mechaniczna) i podawaniu leków w zależności od objawów i ich nasilenia – m in. uspokajających, obniżających ciśnienie i zmniejszających częstotliwość rytmu serca, zwiotczających mięśnie. Konieczne może być też obniżenie temperatury metodami fizycznymi – np. zimnymi okładami.
