Zaburzenia psychiczne często współistnieją z chorobami ogólnomedycznymi,1 a zatem rola psychiatrów nie sprowadza się jedynie do oceny stanu psychicznego, lecz ich zadaniem jest również troska o stan zdrowia somatycznego pacjentów.2,3
Fot. pixabay.com
Wyniki badań epidemiologicznych wskazują, że chorzy z poważnymi zaburzeniami psychicznymi (schizofrenią, zaburzeniem schizoafektywnym, zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym lub dużą depresją) obarczeni są istotnie większym ryzykiem przedwczesnego zgonu niż osoby bez tych zaburzeń.4,5 Najważniejszą przyczyną zwiększonej umieralności u tych pacjentów są nierozpoznane i/lub nieprawidłowo leczone zaburzenia ogólnomedyczne (zwłaszcza choroby sercowo-naczyniowe; por. ramka 1.).4 Warto zaznaczyć, że większość tych chorób rozwija się wskutek narażenia na szkodliwe czynniki środowiskowe, a przestrzeganie „zasad zdrowego życia” pozwala istotnie zmniejszyć ryzyko ich wystąp ienia.2,6
Ramka 1. Wykaz chorób somatycznych najczęściej rozpoznawanych u osób z poważnymi zaburzeniami psychicznymi |
---|
Otyłość Zespół metaboliczny Cukrzyca Choroby sercowo-naczyniowe (w tym choroba niedokrwienna serca) Przewlekła obturacyjna choroba płuc Choroby zębów |
Na podstawie 4. pozycji piśmiennictwa |
Trudności w diagnostyce i leczeniu osób cierpiących z powodu ciężkich zaburzeń psychicznych oraz chorób somatycznych
Odpowiedź na pytanie: „Dlaczego leczenie osób z chorobami somatycznymi i zaburzeniami psychicznymi bywa tak trudne?” jest złożona. Kłopoty te (przekładające się na gorsze efekty leczenia) mogą wynikać nie tylko ze swoistych objawów zaburzeń psychicznych (np. urojeń, omamów lub znacznie obniżonego nastroju), ale również z działań niepożądanych niektórych leków psychotropowych lub z problemów w relacjach między lekarzem a pacjentem (tab. 1.).2
Tabela 1. Najpoważniejsze przeszkody w diagnostyce i terapii osób z chorobami somatycznymi oraz poważnymi zaburzeniami psychicznymi. | |
---|---|
Trudności związane z objawami zaburzeń psychicznych |
• Niektórzy chorzy cierpiący z powodu upośledzenia czynności poznawczych, objawów psychotycznych lub depresyjnych nie troszczą się o stan swego zdrowia somatycznego (co wyraża się m.in. rzadkim zgłaszaniem się na badania kontrolne oraz niestosowaniem się do zaleceń lekarskich). • Osobom tym może być trudno w pełni zrozumieć charakter szkód zdrowotnych wynikających z przewlekłych chorób somatycznych. • W porównaniu z osobami z populacji ogólnej, osoby z poważnymi zaburzeniami psychicznymi częściej nadużywają alkoholu, nikotyny lub innych substancji psychoaktywnych, a także częściej stosują niezdrową dietę i mniej chętnie podejmują aktywność fizyczną (co wiąże się z większym ryzykiem występowania otyłości, cukrzycy i chorób sercowo-naczyniowych). |
Działania niepożądane leków psychotropowych7,8 | Przykładami somatycznych powikłań związanych ze stosowaniem niektórych leków psychotropowych są: • nadwaga lub otyłość • objawy pozapiramidowe • hiperprolaktynemia • zaburzenia rytmu serca (związane z wydłużeniem odcinka QTc w zapisie EKG) • hipotensja ortostatyczna. |
Problemy w relacjach między lekarzem a chorym |
• Niektórzy psychiatrzy nie przykładają należytej wagi do oceny stanu somatycznego chorych; jak też odwrotnie: niektórzy lekarze zajmujący się dyscyplinami somatycznymi bagatelizują zaburzenia psychiczne, na które cierpią ich pacjenci. • Skłonność niektórych psychiatrów do traktowania symptomów chorób organicznych jako „objawów psychosomatycznych”. • Błędne przekonania lekarzy o „niezmienności” stylu życia osób z zaburzeniami psychicznymi (a tym samym o daremności prób modyfikowania nawyków dietetycznych, zachęcania chorych do podejmowania aktywności fizycznej itp.). • Niechęć (lub niezdolność) niektórych pracowników służby zdrowia do „radzenia sobie” z trudnościami emocjonalnymi osób z poważnymi zaburzeniami psychicznymi. • Stygmatyzacja chorych z zaburzeniami psychicznymi (której następstwem bywa oferowanie tym pacjentom nieadekwatnych metod leczenia somatycznego). |
Na podstawie 2. pozycji piśmiennictwa. |
Strategia postępowania
W 2011 roku eksperci z międzynarodowego zespołu kierowanego przez Marka De Herta z Uniwersytetu w Leuven (w Belgii) opisali najważniejsze zasady terapii osób cierpiących z powodu poważnych zaburzeń psychicznych oraz chorób somatycznych:2
1. Psychiatrzy są odpowiedzialni za stan zdrowia swoich pacjentów (co oznacza: „również za stan ich zdrowia somatycznego”).
2. W ramach badania psychiatrycznego należy zbierać dokładny wywiad na temat czynników ryzyka chorób ogólnomedycznych (palenia tytoniu, małej aktywności fizycznej, chorób zębów, szkodliwych nawyków dietetycznych, ryzykownych zachowań seksualnych). Ponadto trzeba zwracać uwagę na obciążenia rodzinne (np. na występowanie otyłości, nadciśnienia tętniczego, cukrzycy lub chorób sercowo-naczyniowych u krewnych pacjenta).
3. U osób z poważnymi zaburzeniami psychicznymi należy regularnie kontrolować:
- masę ciała,
- obwód w talii,
- ciśnienie tętnicze krwi,
- stężenie glukozy na czczo,
- lipidogram.
5. Terapię osób z poważnymi zaburzeniami psychicznymi, u których występują również choroby somatyczne, należy prowadzić w ramach interdyscyplinarnych zespołów,3 złożonych z psychiatrów, diabetologów, endokrynologów i kardiologów.
6. Ważnym elementem postępowania jest edukowanie chorych i ich opiekunów oraz stosowanie interwencji behawioralnych, ukierunkowanych na modyfikacje stylu życia pacjentów.
Pamiętaj!
U osób z poważnymi zaburzeniami psychicznymi (schizofrenią, zaburzeniem schizoafektywnym, zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym lub dużą depresją) często występują przewlekłe choroby somatyczne.Terapię osób z poważnymi zaburzeniami psychicznymi, u których występują również choroby somatyczne, należy prowadzić w ramach interdyscyplinarnych zespołów lekarskich.
Piśmiennictwo:
1. Dudek D, Sobański JA. Mental disorders in somatic diseases: psychopathology and treatment. Pol Arch Med Wewn. 2012;122(12):624-629.2. De Hert M, Cohen D, Bobes J i wsp. Physical illness in patients with severe mental disorders. II. Barriers to care, monitoring and treatment guidelines, plus recommendations at the system and individual level. World Psychiatry. 2011;10(2):138-151.
3. Bradford DW, Cunningham NT, Slubicki MN i wsp. An evidence synthesis of care models to improve general medical outcomes for individuals with serious mental illness: a systematic review. J Clin Psychiatry. 2013;74(8):e754-764.
4. De Hert M, Correll CU, Bobes J i wsp. Physical illness in patients with severe mental disorders. I. Prevalence, impact of medications and disparities in health care. World Psychiatry. 2011;10(1):52-77.
5. Walker ER, McGee RE, Druss BG. Mortality in mental disorders and global disease burden implications: a systematic review and meta-analysis. JAMA Psychiatry. 2015;72(4):334-341.
6. Daumit GL, Dickerson FB, Wang NY i wsp. A behavioral weight-loss intervention in persons with serious mental illness. N Engl J Med. 2013;368(17):1594-1602.
7. Leucht S, Cipriani A, Spineli L i wsp. Comparative efficacy and tolerability of 15 antipsychotic drugs in schizophrenia: a multiple-treatments meta-analysis. Lancet. 2013;382(9896):951-962.
8. Mackin P. Cardiac side effects of psychiatric drugs. Hum Psychopharmacol. 2008;23 Suppl 1:3-14.