Palec młoteczkowaty lub młotkowaty to określenie problemu dotyczącego palca ręki. Przyczyną jest uraz palca polegającego na uderzeniu lub zahaczeniu wyprostowanym palcem o przeszkodę - najczęściej podczas aktywności sportowych. Leczenie polega na unieruchomieniu palca przez 6-12 tygodni. W polskiej nomenklaturze stosuje się nazwę palec młoteczkowaty lub palec młotkowaty także na określenie problemu dotyczącego palca stopy. Mimo zbieżnej nazwy, to zupełnie różne problemy.
Co to jest palec młoteczkowaty i jakie są jego przyczyny?
Palec młoteczkowaty (ang. mallet finger) to potoczne określenie na uraz dowolnego palca ręki, które polega na uszkodzeniu ścięgna prostownika w przyczepie do ostatniego (dalszego) paliczka danego palca.
Na wstępie należy wyjaśnić, że w polskiej nomenklaturze stosuje się nazwę palec młoteczkowaty lub palec młotkowaty także na określenie problemu dotyczącego palca stopy (ang. mallet toe). Mimo zbieżnej nazwy, palec młoteczkowaty palca ręki i palca stopy to zupełnie różne przypadki. Palec młoteczkowaty stopy oznacza nieurazową deformację palca stopy polegającą na jego przykurczu w stawach międzypaliczkowych i nieprawidłowym ustawieniu. Taka deformacja dotyczy najczęściej drugiego palca i towarzyszy paluchowi koślawemu.
Kostną strukturę palców człowieka stanowią paliczki, czyli niewielkie kości ustawione jedna za drugą, połączone stawami i ścięgnami umożliwiającymi zginanie i prostowanie palców. Kciuk i paluch składają się z dwóch paliczków (bliższy i dalszy), natomiast pozostałe palce ręki i stopy z trzech (bliższy, środkowy i dalszy).
W przypadku palca młoteczkowatego przyczyną uszkodzenia jest zwykle uraz palca ręki polegający na uderzeniu/zahaczeniu wyprostowanym palcem o przeszkodę. Najczęstsze sytuacje, w których dochodzi do powstania palca młoteczkowatego, to
- aktywności sportowe – uderzenie piłką (np. koszykówka), pociągnięcie za koszulkę innego zawodnika, uderzenie w słupek – oraz
- czynności życia codziennego – uderzenie palcem w twardy blat, szarpnięcie palcem o sztywny brzeg ubrania.
Występowaniu palców młoteczkowatych sprzyjają choroby reumatologiczne, np. reumatoidalne zapalenie stawów, łuszczycowe zapalenie stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa. U tych osób ścięgna są istotnie osłabione i dlatego do tego typu uszkodzeń może dochodzić łatwiej, nawet przy niewielkich urazach lub bez urazów.
W bardzo rzadkich przypadkach do powstania palca młoteczkowatego może doprowadzić cięta rana na grzbiecie palca.
Ścięgno prostownika palca w tej chorobie może zostać uszkodzone na dwa sposoby – poprzez rozerwanie na jego końcowym przebiegu lub wyrwanie ścięgna z paliczka dalszego łącznie z fragmentem kostnym (awulsyjnie).
Jak często zdarza się palec młoteczkowaty?
Palec młoteczkowaty występuje głównie u osób dorosłych, częściej u osób chorujących na choroby reumatologiczne wymienione powyżej. Najczęściej rozwija się w palcach środkowym, serdecznym i małym.
Palec młoteczkowaty - objawy
Głównym objawem palca młoteczkowatego jest brak możliwości wyprostowania palca w stawie międzypaliczkowym dalszym przy zachowanej funkcji pozostałych stawów palca. Na grzbiecie palca w okolicy tego stawu pojawia się obrzęk i bolesność.
Brak wyprostu stawu międzypaliczkowego bliższego nie jest znaczącą dysfunkcją, z kolei ból i obrzęk po urazie bywają niewielkie – to sprawia, że niektórzy pacjenci dopiero kilka dni po urazie zauważają problem.
Co zrobić w przypadku podejrzenia palca młoteczkowatego?
W przypadku zauważenia takich objawów wskazana jest konsultacja ortopedyczna – na ostrym dyżurze w przypadku silnych dolegliwości lub w poradni ortopedycznej, jeśli dolegliwości nie są nasilone.
Jak lekarz ustala rozpoznanie palca młoteczkowatego?
Rozpoznanie palca młoteczkowatego ortopeda stawia się na podstawie wywiadu i badania przedmiotowego – obraz tej choroby jest bardzo charakterystyczny.
W każdym przypadku konieczne jest wykonanie badania RTG, które pozwoli zróżnicować, czy uszkodzony prostownik rozerwał się na swoim przebiegu czy doszło do wyrwania fragmentu kostnego z paliczka dalszego. W przypadku uszkodzenia awulsyjnego – czyli z fragmentem kostnym – bardzo ważna jest informacja, jak duży jest to fragment i jak bardzo jest przemieszczony.
W rzadkich przypadkach, gdy istnieją wątpliwości co do ustalenia diagnozy, pomocne może być wykonanie badania USG.
Leczenie palca młoteczkowatego
W większości przypadków skuteczne jest leczenie zachowawcze w unieruchomieniu, które ma za zadanie utrzymywać palec w wyproście i doprowadzić do powstania blizny w miejscu uszkodzenia. W zależności od doświadczenia lekarza stosowane są:
- aparaty Stacka (plastikowe ortezy w formie naparstka),
- szyny Zimmera (metalowe usztywnienia) lub
- indywidualnie wykonywane opatrunki termoplastyczne.
Konieczne jest stałe noszenie unieruchomienia (całą dobę!), zdejmowanego jedynie w czasie toalety – wówczas trzeba pilnować, żeby palec się nie zgiął, należy go utrzymywać w wyproście. Takie leczenie w zależności od sytuacji trwa od 6 do nawet 12 tygodni.
W rzadkich przypadkach, zwykle gdy obecne jest duże i istotnie przemieszczone złamanie paliczka, konieczne może być leczenie operacyjne. Zabieg polega na czasowym usztywnieniu palca za pomocą przezskórnie wprowadzonych drutów. Druty utrzymuje się około 6 tygodni.
Palec młoteczkowaty - ćwiczenia
Nie stosuje się żadnej specyficznej formy rehabilitacji w przypadku palca młoteczkowatego. Po leczeniu palec jest zwykle nieco sztywniejszy i ma ograniczone zgięcie, jednak pacjenci odzyskują jego pełną ruchomość, wykonując zwykłe czynności dnia codziennego. Ćwiczenia mające za zadanie przyspieszyć zginanie palca nie są konieczne, a wręcz są przeciwwskazane.
Jakie jest rokowanie w przypadku wystąpienia palca młoteczkowatego?
Rokowanie w przypadku palca młoteczkowatego jest bardzo dobre, jeśli pacjent stosuje się do zaleceń lekarskich. Sumienne noszenie unieruchomienia daje dobre wyniki.
W przypadku gdy pacjent ignoruje zalecenia lekarskie, istnieje ryzyko utrwalenia się deformacji, jednak przetrwały brak wyprostu ostatniego paliczka zwykle nie upośledza normalnego funkcjonowania.
Gorsze jest rokowanie w przypadku osób cierpiących na choroby reumatologiczne, u których doszło do powstania palca młoteczkowatego. Wyniki leczenia są gorsze niż u osób bez takich obciążeń, a powstanie tej deformacji może predysponować do kolejnych już znacznie upośledzających funkcję palca, jak np. deformacja typu łabędziej szyi.
Co zrobić, żeby uniknąć wystąpienia palca młoteczkowatego?
Nie ma specyficznych metod profilaktyki – zalecana jest ogólna ostrożność w czasie wykonywania pracy czy aktywności fizycznej, szczególnie u osób z już stwierdzonymi chorobami reumatologicznymi.
Palec młoteczkowaty a powrót do pracy i sportu
W wielu przypadkach nie ma konieczności przerywania pracy zawodowej, o ile nie wymaga ona bardzo drobiazgowych ruchów palcami. Nie ma przeciwwskazań do podejmowania aktywności sportowej, jeśli możliwe jest utrzymywanie odpowiedniego unieruchomienia i ochrony palca, który doznał kontuzji (np. jazda na rowerze, bieganie). W pozostałych przypadkach powrót do pracy czy sportu następuje po zakończeniu leczenia tj. 6–12 tygodni po urazie.
