Kaszel u dziecka – rodzaje, przyczyny, jak pomóc dziecku? - Objawy

SPIS TREŚCI

Kaszel to odruch fizjologiczny, którego celem jest oczyszczenie dróg oddechowych. Jest to też objaw problemów związanych z układem oddechowym – najczęściej infekcji, alergii lub narażenia dziecka na czynniki drażniące, takie jak smog. Przedłużający się kaszel zawsze wymaga diagnostyki, nawet jeśli dziecko jest w dobrym stanie

Co to jest kaszel i jaka jest jego rola?

Kaszel to fizjologiczny odruch organizmu, który pomaga oczyścić drogi oddechowe z wydzieliny i zanieczyszczeń. Jest to naturalny i potrzebny sposób, w jaki organizm usuwa substancje drażniące, wydzielinę czy mikroorganizmy. Kaszel stanowi też objaw chorób układu oddechowego, wówczas jego przyczyny to infekcje wirusowe (na przykład przeziębienie, zapalenie gardła) infekcje bakteryjne, alergie czy choroby przewlekłe, przykładowo astma. Kaszel bywa także reakcją na substancje drażniące, takie jak smog czy dym papierosowy. Warto podkreślić, że zdrowe dziecko może kaszleć kilkanaście razy dziennie i nie jest to objawem choroby, a wydolnego mechanizmu obronnego organizmu.

Najczęstszą przyczyną kaszlu jest wirusowa infekcja dróg oddechowych, zwykle z towarzyszącymi innymi objawami: gorączką, katarem, bólem gardła, bólem głowy.

Jak powstaje odruch kaszlowy?

Kaszel to odruch spowodowany podrażnieniem receptorów kaszlowych w drogach oddechowych na przykład w efekcie działania wirusów. Informacja z pobudzonych receptorów kaszlowych biegnie przez nerwy (drogami wstępującymi nerwu błędnego, trójdzielnego, krtaniowego górnego i językowo-gardłowego) do mózgowia – ośrodka kaszlowego w rdzeniu przedłużonym, tam przekazywana jest dalej, kolejnym nerwom (droga zstępująca: nerwy międzyżebrowe, krtaniowy wsteczny, błędny i przeponowy), które docelowo przekazują informacje o skurczu do mięśni brzucha i klatki piersiowej (efektorów w krtani, przeponie, mięśniach międzyżebrowych), a te gwałtownie wykonują polecony skurcz i właśnie to obserwuje się jako kaszel.

Jakie jest różnica między suchym a mokrym kaszlem?

Kaszel suchy jest nieproduktywny, czyli bez odkrztuszania wydzieliny, może być duszący, napadowy, dziecko może mieć poczucie drapania lub podrażnienia w górnych drogach oddechowych, może mu towarzyszyć chrząkanie, pokasływanie.

Kaszel mokry jest produktywny, występuje w momencie, kiedy w drogach oddechowych pojawia się wydzielina, którą dziecko następnie odkrztusza, ma głęboki dźwięk, często określany jako „odrywający”.

Przyczyny suchego kaszlu u dziecka

Najczęstszą przyczyną suchego kaszlu u dziecka jest infekcja wirusowa dróg oddechowych w początkowej fazie, inne częstsze przyczyny kaszlu suchego u dzieci to alergie (na przykład na pyłki traw lub roztocza kurzu domowego), astma, aspiracja ciała obcego. Nie należy zapominać o takich przyczynach kaszlu, szczególnie przewlekłego, jak: kaszel psychogenny (nerwowy), poinfekcyjny, refluksowy (związany z chorobą refluksową przełyku).

Dowiedz się więcej:

Przyczyny mokrego kaszlu u dziecka

Kaszel mokry najczęściej związany jest z drugą fazą infekcji wirusowej górnych dróg oddechowych, ale może być też objawem zapalenia oskrzeli lub płuc. Przyczyną mokrego kaszlu u dzieci starszych może być zapalenie zatok, pojawiająca się w zatokach przynosowych wydzielina spływa po tylnej ścianie gardła, drażni je i pobudza odruch kaszlowy. Zdarza się, że kaszel mokry jest na tyle intensywny, że prowokuje u dziecka odruch wymiotny lub nawet wymioty. Zdarza się to szczególnie u małych dzieci, które nie potrafią efektywnie odkrztusić zalegającej wydzieliny i w konsekwencji ją połykają, co może powodować bóle brzucha lub wymioty.

Jak można pomóc dziecku w leczeniu kaszlu w domu?

Zapewnienie odpowiedniego nawodnienia dziecka. Dobrana do masy ciała dziecka podaż płynów jest ważnym lekarstwem w każdej infekcji. (p. niżej)
Dbanie o odpowiednią temperaturę i nawilżenie powietrza w pokoju dziecka. Optymalna temperatura (18–20°C) i wilgotność powietrza (40–60%) może pomóc złagodzić kaszel, zwłaszcza suchy. Dobrym rozwiązaniem jest nawilżacz powietrza lub po prostu rozwieszanie na noc prania w sypialni czy zwilżonych ręczników na kaloryferze, szczególnie zimą, kiedy ogrzewanie wysusza powietrze w domu.
Stosowanie miodu. Miód ma właściwości łagodzące kaszel, porównywalne z syropami przeciwkaszlowymi. Picie herbaty lub wody z miodem może łagodzić podrażnione gardło i ułatwić odkrztuszanie. Więcej na ten temat w artykule Miód na kaszel u dzieci – czy działa?
Odpowiednia pozycja dziecka w trakcie snu. Warto zastosować dodatkową poduszkę pod głowę i ramiona, co zapobiegnie spływaniu wydzieliny po tylnej ścianie gardła i wybudzaniu się dziecka w nocy.
W przypadku kaszlu mokrego: oklepywanie po plecach i … rozśmieszanie. Prawidłowo wykonane oklepywanie ułatwi odkrztuszanie, najlepiej wykonywać je po inhalacji z soli fizjologicznej. Warto zapytać lekarza bądź zapoznać się z dostępnymi w sieci filmami z instruktażem jak poprawnie wykonać oklepywanie, tak aby nie zaszkodzić maluchowi. A śmiech u dziecka spowoduje pobudzenie odruchu kaszlowego, a tym samym pozwoli na odkrztuszenie zalegającej wydzieliny.
Częste mycie rąk. Zapobiega rozprzestrzenianiu się infekcji.
Unikanie dymu papierosowego. Palenie w pobliżu dziecka może podrażniać górne drogi oddechowe i zaostrzać kaszel.

Jakie leki stosuje się na suchy kaszel u dziecka, a jakie na mokry?

Kaszel to odruch obronny, więc nie we wszystkich sytuacjach konieczne jest podawanie leków. W sytuacji bardzo nasilonego, męczącego kaszlu suchego można podać preparaty przeciwkaszlowe, czyli hamujące odruch kaszlowy. W przypadku kaszlu mokrego u dziecka można podać leki wykrztuśne, które usprawnią odkrztuszanie wydzieliny. Pod żadnym pozorem nie należy jednocześnie podawać leków wykrztuśnych i przeciwkaszlowych, ponieważ hamują one oczyszczanie dróg oddechowych, a w konsekwencji mogą wydłużyć czas trwania choroby. Kolejną zasadą leczenia kaszlu jest podawanie ostatniej dawki leków wykrztuśnych (na kaszel mokry) najpóźniej w godzinach popołudniowych, ponieważ nie wolno stosować ich na noc.

W obu rodzajach kaszlu pomocne będą inhalacje z fizjologicznego roztworu NaCl, w przypadku suchego – inhalacja nawilży drogi oddechowe, złagodzi uporczywość kaszlu, a podczas kaszlu o charakterze mokrym upłynni wydzielinę, przez co ułatwi odkrztuszanie.

Co to jest krtaniowy („szczekający”) kaszel u dziecka?

Kaszel krtaniowy ma charakter suchy, dźwiękiem przypomina szczekanie psa, stąd jego potoczna nazwa „szczekający”. Jest to rodzaj kaszlu charakterystyczny dla podgłośniowego zapalenia krtani (tzw. krupu wirusowego, pseudokrupu), które na ogół występuje pomiędzy 6. miesiącem a 5. rokiem życia (ze szczytem występowania w 2. roku życia). Objawy najczęściej pojawiają się nagle, w nocy lub nad ranem. Szczekającemu kaszlowi może towarzyszyć świst podczas wdechu, chrypka. W takiej sytuacji ulgę dziecku sprawi umożliwienie oddychania zimnym powietrzem – można w tym celu otworzyć zamrażarkę/lodówkę lub w razie niskiej temperatury powietrza wyjść na zewnątrz, ubierając dziecko zależnie od pogody. Na ogół przebieg choroby jest łagodny, poprawę uzyskuje się, stosując wziewnie leki z grupy glikokortykosteroidów, ale gdy kaszel jest bardzo nasilony, występuje duszność podczas wdechu, siny kolor skóry dziecka, widoczna praca mięśni oddechowych (zaciąganie przestrzeni między żebrami) należy niezwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe.

Czytaj również:

Jakie mogą być przyczyny przewlekłego kaszlu u dziecka?

Istnieją dwie definicje kaszlu przewlekłego. Według jednej z nich jest to codzienny kaszel utrzymujący się powyżej 4 tygodni. Druga wyróżnia kategorie kaszlu podostrego, który trwa 3–8 tygodni i przewlekłego, który utrzymuje się dłużej niż 8 tygodni. Niezależnie od definicji jest to sytuacja bardzo uciążliwa dla dziecka – obniża jakość codziennego funkcjonowania, snu, aktywności fizycznej i budzi niepokój rodziców. Najczęstszą przyczyną kaszlu przewlekłego jest tzw. kaszel poinfekcyjny, czyli „pozostałość” po przebytej infekcji górnych dróg oddechowych, a czasem po drodze leczenia wystąpi kolejna infekcja, których objawy się nałożą.

Zobacz też:

Przyczyny kaszlu przewlekłego zależą od wieku dziecka. W grupie noworodków i niemowląt najczęściej są to wady rozwojowe. W przypadku dzieci poniżej 3. roku życia głównymi przyczynami są: kaszel poinfekcyjny, następnie astma, przewlekające się bakteryjne zapalenie oskrzeli, rozstrzenie oskrzeli, ale również wady rozwojowe. Dzieci w tym wieku są szczególnie narażone na zakrztuszenie – aspiracje ciała obcego do dróg oddechowych, co też może powodować przewlekający się kaszel. Przyczyny kaszlu u nastolatków to kaszel poinfekcyjny, astma, refluks żołądkowo-przełykowy. W przypadku dzieci starszych częściej może występować kaszel psychogenny, który występuje na podłożu nerwicowym.

Zobacz: Kaszel astmatyczny – jak poznać, że przyczyną kaszlu jest astma?

Co to jest kaszel alergiczny?

Kaszel alergiczny pojawia się, kiedy dziecko ma kontakt z alergenem, na który jest uczulene. Jest to suchy, napadowy kaszel, nie ma specyficznych cech, dzięki którym po samym jego charakterze można by go odróżnić od kaszlu z innych przyczyn. Na ogół towarzyszą mu inne objawy alergii, takie jak: wodnisty katar, świąd i zaczerwienienie spojówek, łzawienie oczu, pokrzywka na skórze ciała. Kaszel alergiczny najczęściej stanowi objaw uczulenia na alergeny wziewne, czyli substancje, które przedostają się do układu oddechowego. Mogą to być alergeny całoroczne, np. roztocza kurzu, sierść zwierząt lub sezonowe, np. pyłki roślin, które pylą w określonym czasie roku. Podstawowym leczeniem kaszlu alergicznego jest unikanie powodującego go alergenu, dodatkowo w zależności od nasilenia objawów lekarz może podjąć decyzję o zastosowaniu leczenia przeciwalergicznego. W przypadku niektórych alergii możliwe jest leczenie przyczynowe – odczulanie.

Zobacz:

Jak pomóc dziecku podczas uporczywego „duszącego” kaszlu?

Na „duszący”, suchy kaszel najlepiej zadziała nawilżanie dróg oddechowych. Przede wszystkim poprzez nawadnianie dziecka odpowiednią ilością płynów. Ile dziecko powinno wypić przez 24 godziny zależy od jego masy ciała. Dobowe zapotrzebowanie na płyny (wszystkie płyny, czyli nie tylko woda, ale też zupy, mleko itd.) obliczamy w ten sposób:

pierwsze 10 kg masy ciała – 100 ml/kg
powyżej 10 kg do 20 kg masy ciała – dodajemy 50 ml/kg
na każdy kolejny kilogram masy ciała powyżej 20 kg – dodajemy 20 ml/kg.

Przykładowo: 14-kilogramowe dziecko w czasie 24 godzin powinno przyjąć: 10x100 ml + 4x50 ml = 1200 ml płynów, a 25-kilogramowe: 10x100 ml + 10x50 ml + 5x20 ml = 1600 ml. Można również skorzystać z wygodnych kalkulatorów internetowych. Dobre nawodnienie rozrzedza wydzielinę, ułatwiając odkrztuszanie, ale również nawilża drogi oddechowe, zapobiega odczuciu drapania w gardle, które może powodować uporczywy kaszel. Również podawanie miodu jest znakomitym lekarstwem łagodzącym kaszel i ograniczającym jego częstotliwość, warto podać łyżeczkę przed snem (miód można stosować u dzieci po 1. roku życia!). Należy zadbać o środowisko w jakim dziecko przebywa – regularne wietrzenie pomieszczeń, zapewnienie optymalnej temperatury i wilgotności powietrza zmniejszy częstość napadów kaszlu. Należy unikać narażania dziecka na dym tytoniowy. Warto pamiętać, że im konsekwentniej wprowadzi się zalecenia lekarskie przez cały czas trwania choroby, a nie tylko w momentach „ataku” objawów, tym mniejsze prawdopodobieństwo wystąpienia epizodów męczącego kaszlu u dziecka.

Polecamy: Objawy odwodnienia u dzieci i dorosłych

Ile może trwać kaszel poinfekcyjny u dziecka?

Kaszel poinfekcyjny to kaszel, który występuje po infekcji dróg oddechowych, trwa od 3 do 8 tygodni. Ma charakter samoograniczający się, czyli ustępuje sam, bez leczenia, jednak ze względu na przewlekający charakter często niepokoi rodziców, którzy z tego powodu zgłaszają się do lekarza. Kaszel poinfekcyjny nie wymaga dodatkowych badań, należy obserwować dziecko. Jeśli kaszel będzie trwał dłużej niż 8 tygodni lub dołączą inne objawy (gorączka, duszność, problemy z oddychaniem) wtedy wskazana jest wizyta lekarska i pogłębienie diagnostyki.

Kaszel u dziecka – o co jeszcze pytają pacjenci:

Czym nacierać dziecko w przypadku kaszlu?

Nie ma naukowo potwierdzonych danych, które wskazują, że nacieranie dziecka maściami ma jakikolwiek wpływ na charakter czy częstotliwość kaszlu. Należy uważać z nacieraniem dziecka, ponieważ maści mogą spowodować odczyny alergiczne na skórze.

Kiedy kaszel jest niebezpieczny u dzieci?

Kaszel jest naturalnym, potrzebnym odruchem obronnym organizmu. Sam kaszel najczęściej nie jest niebezpieczny, natomiast objaw ten najczęściej towarzyszy infekcji i tu należy rozróżnić infekcje wirusową o łagodnym przebiegu (przeziębienie) od cięższych infekcji np. bakteryjnych dolnych dróg oddechowych, które mogą być dla dziecka niebezpieczne. Za niepokojący można uznać kaszel trwający powyżej 8 tygodni, wtedy zawsze wskazana jest pogłębiona diagnostyka.

Kiedy z kaszlem u dziecka należy iść do lekarza?

Kiedy kaszlowi towarzyszą trudności z oddychaniem, wysoka lub trwająca powyżej 5 dni gorączka, ograniczenie przyjmowania pokarmów czy płynów, zły stan ogólny, rodzic powinien udać się z dzieckiem do lekarza. Szczególnie nie należy bagatelizować objawów infekcji dróg oddechowych u noworodków i niemowląt, ponieważ w tej grupie wiekowej ryzyko groźnych powikłań jest dużo większe niż w przypadku dzieci starszych. Utrzymywanie się kaszlu powyżej 4 tygodni lub występowanie jakichkolwiek objawów niepokojących rodziców stanowi wskazanie do konsultacji lekarskiej.

Czy istnieje syrop uniwersalny – na kaszel suchy i mokry?

Na rynku farmaceutycznym są dostępne preparaty zarówno na kaszel suchy, jak i mokry, ich główne działanie to powlekanie i łagodzenie podrażnionych górnych dróg oddechowych. Najczęściej w ich składzie są naturalne składniki, takie jak porost islandzki, czy wyciąg z korzenia prawoślazu. Są to preparaty, które nie mają silnego działania przeciwkaszlowego ani wykrztuśnego, natomiast złagodzą podrażnione gardło i kaszel.

Piśmiennictwo

Morice A.H., Millqvist E., Bieksiene K.i wsp.: ERS guidelines on the diagnosis and treatment of chronic cough in adults and children. Eur. Respir. J. 2020; 55(1): 1901136
Krenke K., Doniec Z., Mastalerz-Migas A. i wsp.: Zalecenia postepowania diagnostyczno-terapeutycznego w kaszlu u dzieci – aktualizacja, Lekarz POZ 3/2022
Szczukocka-Zych A., Makowska M.: Profilaktyka i leczenie nawracających infekcji górnych dróg oddechowych u dzieci, Pediatria po Dyplomie, 04/2018