Przeciwciała przeciwjądrowe (ANA) to przeciwciała skierowane przeciwko składnikom jądra komórkowego. Należą do autoprzeciwciał, czyli przeciwciał produkowanych przez organizm, które niszczą własne komórki i tkanki, a więc są związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem układu odpornościowego. Przeciwciała ANA występują głównie w chorobach autoimmunologicznych.
Co to są przeciwciała przeciwjądrowe?
Przeciwciała przeciwjądrowe (antinuclear antibodies – ANA) są to przeciwciała skierowane przeciwko składnikom jądra komórkowego, czyli histonom, DNA, RNA jąderkowemu, rybonukleinom i białkom niehistonowym.
Przeciwciała przeciwjądrowe są autoprzeciwciałami, czyli przeciwciałami skierowanymi przeciwko własnym fragmentom organizmu. Oznacza to, że układ odpornościowy mylnie rozpoznaje własne struktury jako obce i zaczyna produkować przeciwko nim przeciwciała. Choroby, w których występują autoprzeciwciała, to choroby autoimmunologiczne. Autoprzeciwciała mogą niszczyć różne narządy i układy, np. skórę, komórki krwi, stawy, nerki, układ nerwowy.
W jakich chorobach występują przeciwciała przeciwjądrowe (ANA)?
Przeciwciała przeciwjądrowe występują u pacjentów z różnymi chorobami autoimmunologicznymi. Należą do nich tzw. choroby układowe:
- toczeń rumieniowaty układowy (SLE)
- twardzina
- choroba Sjögrena
- mieszana choroba tkanki łącznej
- toczeń polekowy
- zapalenie wielomięśniowe/zapalenie skórno-mięśniowe
- reumatoidalne zapalenie stawów
- młodzieńcze przewlekłe zapalenie stawów z zapaleniem wielostawowym
- guzkowe zapalenie tętnic.
U osób z chorobami autoimmunologicznymi dotyczącymi określonych narządów także mogą występować przeciwciała przeciwjądrowe (ANA). Do chorób tych należą:
- choroby tarczycy – choroba Hashimoto i choroba Gravesa i Basedova
- choroby przewodu pokarmowego – autoimmunologiczne zapalenie wątroby, pierwotne żółciowe zapalenie dróg żółciowych, nieswoiste zapalenie jelit i choroba Leśniowskiego i Crohna
- choroby płuc – idiopatyczne zwłóknienie płuc.
Poza tym, w rzadszych przypadkach, przeciwciała przeciwjądrowe (ANA) mogą być wykrywalne we krwi u osób z zakażeniami, np. zakażonych wirusem Epsteina i Barr lub wirusowym zapaleniem wątroby typu C, a także chorych na gruźlicę lub kiłę. Podobnie może być u osób chorych na nowotwory złośliwe, np. raka piersi, raka gruczołu krokowego, białaczkę, chłoniaka Hodgkina lub u osób po przeszczepieniu narządu.
Należy jednak wziąć pod uwagę, że niektóre zdrowe osoby mogą mieć we krwi przeciwciała przeciwjądrowe. Osoby te mogą nigdy nie zachorować żadną chorobę autoimmunologiczną.
Kiedy wykonuje się badania ANA?
Lekarz zleca oznaczenie ANA, kiedy podejrzewa u pacjenta chorobę autoimmunologiczną, zwykle dzieje się to w diagnostyce reumatologicznej. Stwierdzenie obecności ANA ma zasadnicze znaczenie w rozpoznaniu tocznia rumieniowatego układowego, tocznia polekowego, mieszanej choroby tkanki łącznej. W przypadku wielu innych chorób reumatycznych, takich jak np. twardzina układowa, zapalenie skórno-mięśniowe, zespół Sjögrena stwierdzenie ANA nie jest konieczne do ustalenia rozpoznania, jednak ich wykrycie bardzo je uprawdopodobnia. Czasem obecność przeciwciał ANA ma znaczenie rokownicze, czyli pozwala na oszacowanie, jaki będzie przebieg rozpoznanej już choroby autoimmunologicznej.
U osób zdrowych (bez objawów) nie wykonuje się badania ANA, ponieważ wynik takiego badania nie ma żadnej wartości.
Przeciwciała ANA – badanie
Klasyczną metodą służącą do wykrywania ANA we krwi jest tzw. test immunofluorescencji pośredniej. Podczas badania tego określa się rodzaj fluorescencji, czyli typ świecenia oraz rozcieńczenie. Wyróżnia się kilka typów fluorescencji:
- homogenny – przeciwciała przeciwko histonom, DNA (ssDNA i dsDNA) i nukleosomom
- obwodowy – przeciwciała przeciwko dwuniciowemu DNA (dsDNA)
- ziarnisty lub plamisty – przeciwciała przeciwko rozpuszczalnym antygenom jądra komórkowego
- jąderkowy – przeciwciała przeciwko polimerazie RNA i fibrylarynie
- centromerowy – przeciwciała przeciwko białkom centromerowym.
Najczęściej występuje typ świecenia plamisty, który nie jest charakterystyczny dla żadnej określonej choroby tkanki łącznej. Typ świecenia homogenny lub obwodowy obserwuje się głównie u chorych na toczeń układowy, typ jąderkowy u chorych na twardzinę, a typ centromerowy u chorych na twardzinę ograniczoną.
Wynik badania ANA
Wynik badania ANA może być dodatni lub ujemny. Zwykle podane jest także miano przeciwciał, czyli stężenie przeciwciał ANA. Dodatni wynik oznacza, że przeciwciała występują. Ujemny wynik oznacza, że przeciwciała ANA nie występują lub występują w tak małej ilości, że nie są istotne.
Za prawidłowe miano ANA przyjmuje się zwykle wartość <1:80, ale znaczenie w diagnostyce chorób ma miano >1:160.
Przeciwciała ANA – miano
Miano przeciwciał to jednostka miary informująca o stężeniu przeciwciał. Miano określa się na podstawie badania próbki w coraz większym rozcieńczeniu. Największe rozcieńczenie, w którym nadal wykrywane są przeciwciała to właśnie miano, np. rozcieńczenie 1:80 lub 1:640.
Zwykle miana przeciwciał ANA określa się następująco:
- 1:40–1:80 – graniczne lub słabo dodatnie
- 1:160–1:640 – średnio dodatnie
- 1:1280 i powyżej – mocno dodatnie.
Co oznacza dodatni wynik testu ANA?
Dodatni wynik testu na obecność ANA może oznaczać, że u pacjenta występuje jakaś choroba autoimmunologiczna.
Należy jednak pamiętać, że badanie krwi na obecność ANA to badanie dodatkowe. Oznacza to, że lekarz zleca wykonanie go, aby potwierdzić lub wykluczyć chorobę, której występowanie podejrzewa u pacjenta. Sam wynik badania przeciwciał przeciwjądrowych (ANA) bez tzw. kontekstu klinicznego, czyli wywiadu i objawów, nic nie znaczy.
Około 2 na 10 osób ma dodatni wynik testu ANA, ale nie choruje i nigdy nie zachoruje na chorobę autoimmunologiczną, ich częstość występowania przeciwciał ANA we krwi zwiększa się z wiekiem. Szacuje się, że u zdrowych dzieci ANA występują z częstością 2–16%. Im wyższa liczba, czyli tzw. miano przeciwciał w badaniu, tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia choroby autoimmunologicznej.
Czasem przeciwciała przeciwjądrowe mogą także występować u osób, u których występuje zakażenie lub inna choroba. Biorąc to wszystko pod uwagę, wykonywanie badania przeciwciał przeciwjądrowych na własną rękę nie ma sensu.
