Dysbioza jelitowa to określenie nieprawidłowego składu i funkcjonowania mikrobioty jelitowej, czyli zespołu drobnoustrojów – bakterii, grzybów, wirusów – które bytują w przewodzie pokarmowym człowieka. Dysbioza może być związana z różnymi chorobami, nie tylko układu pokarmowego.
Co to jest mikrobiota?
Mikrobiota oznacza wszystkie drobnoustroje, bakterie, wirusy, grzyby, które zasiedlają organizm człowieka, a głównie przewód pokarmowy, oraz ich geny. Czasem jako synonim mikrobioty używa się słowa mikrobiom. Szacuje się, że w skład mikrobioty wchodzi około 1000 gatunków bakterii, ale tylko 150–170 dominuje u danej osoby. Liczba genów drobnoustrojów wynosi około 3 milionów, czyli 150 razy przekracza liczbę genów człowieka.
Mikrobiota - jaką rolę pełni w organizmie?
Badania naukowe wskazują, że mikrobiota jelitowa jest zaangażowana w utrzymanie równowagi metabolicznej. Prawidłowa mikrobiota jelitowa jest niezbędna do homeostazy organizmu, czyli prawidłowego funkcjonowania i przebiegu procesów fizjologicznych.
Bakterie komensalne jelit, czyli w uproszczeniu bakterie, które tworzą prawidłową mikrobiotę, uczestniczą:
- w metabolizmie niestrawionych resztek pokarmowych, z których organizm czerpie dodatkową energię
- produkcji witamin
- utrzymaniu prawidłowej integralności nabłonka jelit
- regulowaniu odpowiedzi układu odpornościowego (immunomodulacji)
- ochronie przed bakteriami chorobotwórczymi
- metabolizmie farmaceutyków
- innych procesach związanych z metabolizmem.
Co to jest dysbioza?
Dysbioza oznacza zaburzenia w składzie i funkcji drobnoustrojów, które tworzą mikrobiotę. W zrównoważonej mikrobiocie występuje zdrowa różnorodność mikroorganizmów, które są w równowadze i nie dominuje żadna konkretna bakteria, wirus czy grzyb. Dysbioza oznacza brak tej różnorodności i równowagi.
Co powoduje dysbiozę jelitową?
Na wystąpienie dysbiozy jelitowej mogą wpływać różne czynniki. Należą do nich:
- dieta, czyli rodzaj spożywanych pokarmów, ponieważ konkretne produkty mogą wpływać na to, że w jelitach dominują konkretne drobnoustroje
- przyjmowane leki, przede wszystkim antybiotyki i leki przeciwdrobnoustrojowe
- używki, takie jak alkohol, papierosy
- choroby przewlekłe
- toksyny środowiskowe, zatrucia, np. przypadkowe spożycie chemikaliów lub pestycydy
- nieprawidłowa higiena jamy ustnej
- stres fizyczny i emocjonalny
- choroby przewlekłe (np. HIV, wirusowe zapalenie wątroby typu B i C)
- chemioterapia i radioterapia
- stosowanie lewatyw lub innych inwazyjnych procedur w obrębie przewodu pokarmowego
- pasożyty w przewodzie pokarmowym
- przewlekły stan zapalny.
Na skład mikrobioty wpływa przede wszystkim długotrwała ekspozycja na jeden z tych czynników lub ich kombinację.
Dysbioza jelitowa – objawy pokarmowe
Dysbioza jelitowa może powodować objawy dotyczące układu pokarmowego. Należą do nich:
Chorobą przewodu pokarmowego, która jest związana z dysbiozą, jest SIBO, czyli zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego. SIBO to stan, w którym w jelicie cienkim występuje zwiększona liczba bakterii powodujących takie objawy, jak: wzdęcia, bóle brzucha, biegunki. Skutkiem tego są zaburzenia trawienia i wchłaniania.
Przeczytaj więcej: SIBO (zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego) - objawy, przyczyny, leczenie i dieta
Jakie choroby mogą być związane z dysbiozą jelitową?
Dysbioza jelitowa odgrywa rolę w rozwoju wielu chorób, między innymi: biegunki związanej ze stosowaniem antybiotyków, zespołu jelita drażliwego, nieswoistych zapaleń jelit – choroby Crohna i wrzodziejącego zapalenie jelita grubego, chorób alergicznych, cukrzycy i otyłości. Dysbioza wydaje się również czynnikiem oddziałującym na funkcjonowanie układu nerwowego i stan psychiczny, dlatego może mieć wpływ na zaburzenia ze spektrum autyzmu, depresję, schizofrenię i choroby neurodegeneracyjne (np. stwardnienie rozsiane). Należy jednak wziąć pod uwagę, że mówi się o powiązaniach, a nie o udokumentowanych związkach przyczynowo-skutkowych. Nie udało się dotychczas ustalić jednoznacznie, jaki dokładnie skład mikrobioty jest charakterystyczny dla konkretnej choroby. Wydaje się jednak, że cechą charakterystyczną jest mniejsze zróżnicowanie mikrobioty. Zakłada się, że rzadko – jeżeli w ogóle – zaburzenia mikrobioty, czyli dysbioza, stanowi jedyny czynnik wywołujący choroby.
Dysbioza jelitowa – leczenie
Dysbioza jelitowa nie jest konkretną chorobą a raczej stanem, który może towarzyszyć różnym chorobom, wpływać na ich przebieg, a także powodować różne objawy. Leczenie dysbiozy zależy zatem od jej przyczyny.
Jak dbać o prawidłową mikrobiotę jelitową?
Miktobiota jelitowa jest związana ze stylem życia, przede wszystkim z dietą.
Choć do tej pory nie ma dokładnych wytycznych dietetycznych, które określałyby optymalny skład i funkcjonowanie mikrobioty jelitowej, uważa się jednak, że sprzyjający zdrowiu tryb życia sprzyja też utrzymaniu prawidłowej mikrobioty jelitowej. Ponadto obecnie można wskazać pewne produkty żywnościowe korzystne w tym kontekście.
Do czynników korzystnych należą:
- dieta bogata w produkty dostarczające prebiotyków, czyli substratów selektywnie wykorzystywanych przez drobnoustroje gospodarza do stymulowania wzrostu pożytecznych szczepów bakterii; do prebiotyków zalicza się naturalnie występujące, niepodlegające trawieniu węglowodany (oligofruktozę, inulinę, fruktooligosacharydy, oraz galaktooligosacharydy); pokarmowe źródła tych związków to: cykoria, karczochy, szparagi, cebula i czosnek, por, topinambur i banany
- sfermentowane produkty spożywcze będące źródłem probiotyków w diecie; są to fermentowane produkty mleczne (jogurt, kefir), kiszonki (ogórki i kapusta kiszona), chleb na zakwasie oraz mniej tradycyjne produkty, np. kombucha, kimchi oraz fermentowane produkty sojowe (miso i tempeh)
- zdrowe źródła tłuszczów, takie jak ryby, orzechy i oleje roślinne.
Niekorzystnie na mikrobiotę jelitową wpływają:
- przetworzona żywność (w tym typu fast-food)
- słodzone napoje gazowane
- słodycze
- produkty zawierające konserwanty
- owoce i warzywa skażone pestycydami
- używki: alkohol, papierosy, narkotyki
- wybiórcza dieta, czyli spożywanie ciągle tych samych produktów
- stosowanie leków, zwłaszcza antybiotyków i leków przeciwdrobnoustrojowych
- stres.
Przeszczepienie mikrobioty jelitowej
Przeszczepienie mikrobioty jelitowej (fecal microbiota transplantation – FMT) polega na umieszczeniu w jelicie grubym pacjenta specjalnego preparatu sporządzonego ze stolca zdrowego dawcy w celu przywrócenia prawidłowego środowiska mikrobiologicznego, czyli mikrobioty jelitowej. Przeszczepienie mikrobioty jelitowej jest rzadko stosowaną metodą w leczeniu nawracającego zakażenia laseczką Clostridium difficile (CD), kiedy standardowe leczenie jest nieskuteczne.
Zakażenie Clostridioides difficile to choroba polegająca na rozroście tej bakterii w jelicie grubym, co powoduje często poważne objawy.
Przeczytaj więcej: Zakażenie Clostridioides difficile
