Awitaminoza – co to jest, objawy, przyczyny, skutki

Awitaminoza to długotrwały i poważny niedobór witamin. Może być skutkiem różnych chorób i stanów, a także nieprawidłowego stylu życia, np. bardzo wybiórczej diety lub przewlekłego spożywania alkoholu. Objawy zależą od tego, jakiej witaminy brakuje w organizmie.

Awitaminoza – co to jest?

Awitaminoza to zespół różnych objawów wywołany głębokim i długotrwałym niedoborem witamin.

Witaminy to składniki odżywcze, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Większość witamin musi być dostarczona do organizmu z zewnątrz, z dietą, a niektóre organizm może produkować sam. Niedobór witamin może powodować bardzo wiele objawów, które dotyczą różnych narządów i układów.

Witaminy dzielą się na rozpuszczalne w wodzie i tłuszczach. Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach to:

• witamina A i prowitamina A (β-karoten i niektóre inne karotenoidy)
• witamina D
• witamina E
• witamina K.

Witaminy rozpuszczalne w wodzie to:

• tiamina – witamina B₁
• ryboflawina – witamina B₂
• niacyna – witamina PP
• witamina B₆
• foliany – kwas foliowy
• witamina B₁₂
• kwas pantotenowy
• biotyna
• witamina C.

Awitaminoza a hipowitaminoza

Hipowitaminoza to objawy wywołane niedoborem witamin. Hipowitaminoza jest stanem łagodniejszym niż awitaminoza.

Przyczyny awitaminozy

Niedobór witamin, także poważny, może być spowodowany:

• nieprawidłową dietą, czyli niedostarczaniem z pożywieniem witamin w odpowiedniej ilości
• brakiem odpowiedniej suplementacji u osób stosujących dietę wegetariańską lub wegańską, w której konieczna jest suplementacja witaminy B₁₂
• zaburzeniami wchłaniania, które mogą być spowodowane chorobami układu pokarmowego, np. chorobami żołądka, jelit, chorobą Crohna, celiakią lub operacjami, np. po usunięciu jakiejś części przewodu pokarmowego z powodu nowotworu złośliwego, zobacz: Zespół krótkiego jelita: przyczyny, objawy i leczenie
• stosowaniem niektórych leków, np. penicylaminy, izoniazydu, fenytoiny, barbituranów
• nadużywaniem alkoholu
• monotonną dietą, czyli spożywaniem ciągle tych samych pokarmów, czasem spotykane u osób starszych lub z zaburzeniami psychicznymi
• chorobami, które wiążą się z niedoborem konkretnej witaminy, jak np. niedokrwistość Addisona i Biermera, w której występuje niedobór witaminy B₁₂
• chorobami wątroby
• niedożywieniem w przebiegu różnych chorób przewlekłych lub zaburzeń psychicznych (np. w anoreksji)
• brakiem suplementacji witaminy D w naszej szerokości geograficznej, w której ekspozycja na promieniowanie słoneczne nie jest wystarczającym czynnikiem zapewniającym optymalne stężenie witaminy D w organizmie
• stanami zwiększonego zapotrzebowania na niektóre witaminy, np. na kwas foliowy podczas ciąży.

Awitaminoza – objawy

Objawy awitaminozy zależą od tego, jakiej witaminy dotyczy niedobór. Objawy mogą dotyczyć różnych narządów i układów oraz mieć różne nasilenie. Niektóre mogą być poważne i znacząco wpływać na funkcjonowanie. Dotyczy to witaminy B₁₂, której brak może powodować niedokrwistość i objawy neurologiczne, a niedobór witaminy D u dzieci może powodować krzywicę. Szacuje się, że niedobory witaminy D i B₁₂ są najczęstsze w populacji.

Objawy niedoboru witaminy D

Niedobór witaminy D jest powszechny w populacji polskiej, ponieważ witamina ta jest produkowana w skórze pod wpływem promieniowania słonecznego, które w Polsce nie jest wystarczające przez cały rok.

U dzieci ciężki niedobór witaminy D powoduje krzywicę.

U dorosłych niedobór witaminy D może powodować niecharakterystyczne objawy lub przebiegać bezobjawowo. Objawami są:

• zmęczenie
• bóle kostno-stawowe
• osłabienie mięśni, bóle mięśni lub skurcze mięśni
• zaburzenia nastroju, takie jak depresja.

Konieczna jest suplementacja witaminy D. Przeczytaj więcej: Witamina D – jaka dawka jest bezpieczna?

Objawy niedoboru witaminy B₁₂

Niedobór witaminy B₁₂ powoduje niedokrwistość megaloblastyczną.

Objawy samego niedoboru witaminy B₁₂ (bez objawów niedokrwistości) obejmują:

1. objawy ze strony przewodu pokarmowego:
• utrata uczucia smaku
• pieczenie języka, cechy zapalenia (język gładki, ciemnoczerwony)
• utrata łaknienia i chudnięcie
• nudności
• zaparcie lub biegunka
2. objawy neurologiczne:
• parestezje rąk i stóp (nieprawidłowe przykre wrażenia, takie jak np. mrowienie, pieczenie), zwykle najwcześniejszy objaw neurologiczny w postaci kłucia opuszek palców stóp
• drętwienie kończyn
• osłabienie wzroku lub osłabienie słuchu
• utrata czucia wibracji i czucia głębokiego, zwykle w ciężkim niedoborze
• niestabilność chodu
• zmniejszenie napięcia mięśniowego, a nawet niedowład kończyn (stóp i dłoni, w bardzo ciężkich przypadkach)
• uczucie przechodzenia prądu wzdłuż kręgosłupa przy pochyleniu głowy do przodu, objaw Lhermitte’a – występuje rzadko
• hipotensja ortostatyczna (gwałtowny spadek ciśnienia tętniczego przy zmianie pozycji ciała z leżącej lub siedzącej na stojącą, może towarzyszyć mu ciemność i „gwiazdki” przed oczami)
• nietrzymanie moczu
• impotencja
3. objawy psychiatryczne:
• zaburzenia funkcji poznawczych (problemy z zapamiętywaniem, koncentracją itp.)
• depresja
• mania
• zmienność nastroju
• urojenia
• otępienie
4. inne:
• przedwczesne siwienie
• nieznaczne zażółcenie powłok skóry (barwa cytrynowa)
• czasem nabyte bielactwo
• plamica małopłytkowa
• niepłodność
• zakrzepica.

Przeczytaj więcej: Witamina B₁₂ – gdzie występuje i jakie są przyczyny nadmiaru i niedoboru tej witaminy

Awitaminoza – leczenie

Leczenie awitaminozy polega na suplementacji witamin, których niedobór występuje. Nie zawsze możliwa jest suplementacji doustna, jak np. w przypadku witaminy B₁₂. Należy wziąć pod uwagę, że awitaminoza raczej nie występuje u ogólnie zdrowych osób, które stosują odpowiednią dietę, tylko jest związana z różnymi chorobami lub zaburzeniami. Dlatego też leczenie powinno być dostosowane do sytuacji klinicznej konkretnego pacjenta.

Jak można zapobiegać awitaminozie?

Należy stosować odpowiednią, urozmaiconą dietę, a w razie występowania stanów lub chorób sprzyjających niedoborowi witamin, należy ustalić z lekarzem odpowiednią suplementację. U niektórych osób pomocne może być skorzystanie z konsultacji dietetyka. Należy pamiętać, że branie na własną rękę preparatów witamin, zwłaszcza w dużych dawkach, może prowadzić do hiperwitaminozy, która również jest stanem nieprawidłowym i może powodować różne objawy. Dotyczy to zwłaszcza witaminy A i E, przy których suplementacji należy zachować szczególną ostrożność.