Cholestaza to stan, w którym odpływ żółci z wątroby jest zablokowany lub upośledzony. Może to być skutkiem uszkodzenia wątroby lub dróg żółciowych. Objawami cholestazy są: żółtaczka, świąd skóry, ciemne zabarwienie moczu i odbarwiony stolec. Cholestaza jest objawem, a nie chorobą, więc jej leczenie zależy od przyczyny.
Co to jest cholestaza?
Cholestaza to stan, kiedy przepływ żółci z wątroby do dwunastnicy jest zmniejszony lub zablokowany. W warunkach prawidłowych żółć jest wytwarzana przez wątrobę, a następnie za pośrednictwem przewodów żółciowych (znajdujących się w wątrobie i poza wątrobą) uchodzi do jelita, a konkretnie dwunastnicy i bierze udział w procesach trawienia, przede wszystkim tłuszczów. Odpływ żółci z wątroby może być zablokowany mechanicznie przez przeszkodę, która blokuje jej odpływ, np. guz uciskający drogi żółciowe lub kamień żółciowy zatykający drogi żółciowe albo też cholestaza może być wynikiem tego, że wątroba nie wytwarza prawidłowo żółci lub w wątrobie istnieją czynniki upośledzające jej odpływ. Przeczytaj więcej: Budowa i funkcje pęcherzyka żółciowego oraz dróg żółciowych
Cholestaza może być przewlekła lub ostra.
Cholestaza – przyczyny
Cholestaza może mieć wiele różnych przyczyn. Cholestaza wewnątrzwątrobowa, czyli będąca wynikiem tego, że wątroba nie wydziela żółci lub żółć nie wypływa z niej, może stanowić objaw przewlekłych lub ostrych chorób wątroby. Przewlekłe choroby wątroby mogą powodować nieprawidłową przebudowę miąższu wątroby (marskość) i wewnątrzwątrobowych dróg żółciowych. Może to skutkować ich zwężeniem, co ogranicza przepływ żółci. Przewlekłe choroby wątroby mogą też uszkadzać komórki wątroby (hepatocyty), które produkują żółć. Do przewlekłych chorób wątroby, w przebiegu których może wystąpić cholestaza, należą:
- przewlekłe wirusowe zapalenia wątroby typu B i C
- autoimmunologiczne zapalenie wątroby
- alkoholowe choroby wątroby
- niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby
- pierwotne zapalenie dróg żółciowych
- pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych.
Ostre choroby wątroby, spowodowane toksynami lub infekcjami, także mogą spowodować zaburzenia wytwarzania lub odpływu żółci z wątroby. Przyczyny ostrego uszkodzenia wątroby obejmują:
- zatrucie alkoholem
- toksyczne uszkodzenia wątroby (np. po spożyciu trujących grzybów)
- ostre wirusowe zapalenie wątroby typu A, B lub C
- mononukleozę
- HIV
- wirus cytomegalii
- raka wątroby
- chłoniaka
- posocznicę (sepsę)
- ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego.
Zastój żółci w wątrobie może być też spowodowany lekami. Do leków, które mogą powodować cholestazę należą:
- tabletki antykoncepcyjne
- steroidy anaboliczne
- amoksycylina
- azatiopryna
- imipramina
- estradiol
- chloropromazyna
Cholestaza ciężarnych
Cholestaza ciężarnych to rodzaj cholestazy wewnątrzwątrobowej, która występuje u kobiet w ciąży, w III trymestrze, kiedy stężenie estrogenów jest największe, co wpływa hamująco na wydzielanie żółci w wątrobie. Cholestaza ciężarnych ustępuje sama po porodzie.
Przepływ żółci może być upośledzony już po wypływie z wątroby, czyli w drogach żółciowych. Mówimy wtedy o cholestazie zewnątrzwątrobowej. Zwężenie dróg żółciowych może być wynikiem stanu zapalnego lub ucisku na drogi żółciowe z zewnątrz. Do przyczyn tego typu cholestazy należą:
- wcześniejsza operacja lub uraz
- przewlekłe zapalenie trzustki
- rak trzustki
- rak dróg żółciowych
- zapalenie dróg żółciowych
- atrezja dróg żółciowych
- kamica dróg żółciowych
- guzy pozawątrobowych dróg żółciowych.
Cholestaza – objawy
Objawy cholestazy to przede wszystkim:
- Żółtaczka. Żółte zabarwienie białek oczu i skóry jest zwykle jednym z pierwszych objawów zaburzeń czynności wątroby. Żółtaczka jest spowodowana przechodzeniem żółci do krwi, a dokładnie bilirubiny, jej składnika, która nadaje żółci żółtą barwę.
- Ciemny mocz i jasny stolec. Żółć, zamiast trafić do jelita i zostać wydalona z kałem, jest odfiltrowywana z krwi przez nerki i wydalana z moczem. Bilirubina zabarwia zatem na ciemno (żółto, pomarańczowo, brązowo) mocz, a stolec, w którym nie ma żółci, jest odbarwiony, białawy. Z powodu upośledzonego trawienia tłuszczów, do czego potrzebna jest żółć, stolec może być tłuszczowy, czyli unosi się na wodzie, nie daje się spłukać w toalecie i ma bardzo nieprzyjemny zapach.
- Świąd skóry. Świąd skóry spowodowany cholestazą może mieć różne nasilenie i nie towarzyszy mu wysypka. U niektórych osób świąd dotyczy dłoni, stóp, kończyn (rąk i nóg), a u innych – całego ciała. Świąd zwykle nasila się w nocy, po ogrzaniu ciała w łóżku. Może to wywoływać chęć drapania się, co może skutkować charakterystycznymi śladami drapania się na kończynach i tułowiu (tzw. przeczosami).
Ponadto może wystąpić: ból brzucha, nudności i wymioty, zmęczenie.
Cholestaza – diagnostyka
Lekarz najpierw zbierze wywiad, a następnie zbada pacjenta. Cholestaza może towarzyszyć wielu chorobom i stanom, dlatego aby postawić odpowiednie rozpoznanie, lekarz skieruje pacjenta na badania dodatkowe, przede wszystkim krwi – m.in. oceniające funkcjonowanie wątroby – badanie stężenia bilirubiny (wolnej i sprzężonej), GGTP, fosfatazy alkalicznej, ALT, AST, albuminy, a także inne. W niektórych przypadkach konieczne są też badania obrazowe, takie jak np. USG jamy brzusznej lub tomografia komputerowa jamy brzusznej, a czasem także endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna, podczas której można też przeprowadzić interwencję terapeutyczną, czyli np. usunąć kamień z dróg żółciowych, jeśli to jest przyczyna cholestazy.
Cholestaza – leczenie
Cholestaza jest objawem, a nie chorobą, dlatego jej leczenie zależy od przyczyny. Świąd, który może być bardzo dokuczliwy, może doraźnie łagodzić stosowanie emolientów na skórę i chłodne kąpiele (jeśli ciepło nasila świąd), a także leki, które dobierze lekarz w zależności od przyczyny cholestazy.
