Niskie ciśnienie tętnicze

Niskie ciśnienie tętnicze to ciśnienie niższe niż 90/60 mm Hg. Jeśli występuje przewlekle i nie powoduje objawów, leczenie zwykle nie jest potrzebne. Niskie ciśnienie może być spowodowane różnymi chorobami i stanami (np. odwodnieniem), a także przyjmowanymi lekami. Nagły spadek ciśnienia tętniczego może być niebezpieczny i występować we wstrząsie.

Co to jest niskie ciśnienie tętnicze?

Niskie ciśnienie tętnicze to stan, w którym siła wywierana przez krew na ściany tętnic jest mała. Stan ten jest też czasem potocznie nazywany niedociśnieniem. Za prawidłowe ciśnienie tętnicze uznaje się ciśnienie niższe niż 139/89 mm Hg. Zwykle za niskie ciśnienie uznaje się ciśnienie niższe niż 90/60 mm Hg.

Wartość ciśnienia, która może być za niska dla danej osoby i wywoływać u niej objawy (patrz niżej), u innej osoby może być dobrze tolerowana i nie powodować objawów.

Niskie ciśnienie tętnicze – objawy

Objawy niskiego ciśnienia tętniczego mogą obejmować:

• niewyraźne widzenie, mroczki przed oczami
• zawroty głowy lub uczucie oszołomienia
• dezorientację
• omdlenia
• zmęczenie
• problemy z koncentracją.

U części osób z niskim ciśnieniem tętniczym nie występują żadne objawy i stan taki nie jest uznawany za nieprawidłowy. U innych osób niskie ciśnienie tętnicze może powodować wiele różnych objawów i wówczas należy poszukać jego przyczyny oraz zastosować odpowiednie leczenie. Czasami niskie ciśnienie tętnicze może zagrażać życiu.

Niskie ciśnienie tętnicze może występować samoistnie i wówczas mogą nie towarzyszyć mu żadne objawy lub może być objawem różnych chorób. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy ciśnienie krwi spada nagle lub gdy powoduje objawy.

Niskie ciśnienie tętnicze a nagły spadek ciśnienia tętniczego

Należy odróżnić niskie ciśnienie tętnicze występujące przewlekle od nagłego spadku ciśnienia tętniczego. Nagły spadek ciśnienia tętniczego może być niebezpieczny. Już spadek ciśnienia o zaledwie 20 mm Hg może powodować zawroty głowy lub omdlenie. Na przykład może się tak stać po spadku ciśnienia skurczowego z 110 mm Hg do 90 mm Hg. Duże spadki ciśnienia tętniczego mogą zagrażać życiu. Mogą one towarzyszyć masywnej utracie krwi, poważnym zakażeniom lub reakcjom alergicznym. Bardzo niskie ciśnienie tętnicze może być objawem wstrząsu, który jest stanem zagrożenia życia i wymaga natychmiastowej interwencji.

Objawy wstrząsu:

• blada, zimna, spocona skóra
• osłabienie, zaburzenia równowagi
• początkowe pobudzenie, a wraz z narastaniem wstrząsu – uspokojenie i senność
• problemy z udzielaniem odpowiedzi na pytania
• utrata przytomności.

W przypadku pojawienia się takich objawów należy wezwać pogotowie ratunkowe!

Niskie ciśnienie tętnicze – przyczyny

Niskie ciśnienie tętnicze może mieć wiele przyczyn. Może być związane z różnymi chorobami, przyjmowanymi lekami, a także innymi czynnikami.

Ciśnienie krwi zmienia się w ciągu dnia. Zależy ono od pozycji ciała, sposobu oddychania, spożywania posiłków i przyjmowania płynów, przyjmowanych leków, kondycji fizycznej, stanu emocjonalnego (np. stresu), pory dnia. Ciśnienie tętnicze jest zwykle najniższe w nocy i wzrasta po przebudzeniu.

Stany, które mogą sprzyjać niskiemu ciśnieniu tętniczemu:

• ciąża – zmiany zachodzące w organizmie podczas ciąży mogą powodować obniżenie ciśnienia tętniczego; niskie ciśnienie krwi często występuje przez pierwsze w 24 tygodni ciąży, a po porodzie ciśnienie zwykle wraca do wartości sprzed ciąży
• choroby układu krążenia – zawał serca, niewydolność serca, choroby zastawek serca i bradykardia, czyli wolna akcja serca
• zaburzenia hormonalne, np. choroba Addisona.
• hipoglikemia, czyli niskie stężenie glukozy we krwi; hipoglikemia może występować u osób chorych na cukrzycę
• odwodnienie – niedostateczne nawodnienie powoduje zmniejszenie objętości krążącej krwi, co może skutkować zmniejszeniem ciśnienia tętniczego; do odwodnienia mogą doprowadzić: gorączka, wymioty, nasilona biegunka, nadużywanie leków moczopędnych, a także forsowne ćwiczenia
• utrata krwi – utrata znacznej ilości krwi prowadzi do zmniejszenia ciśnienia tętniczego; do utraty krwi może dojść podczas krwawienia spowodowanego urazem, a także krwawień wewnętrznych (np. z wrzodów żołądka)
• poważne zakażenie – w przypadku poważnych zakażeń może dojść do dostania się do krwi drobnoustrojów i do posocznicy (sepsy), a czasem także do wstrząsu ze spadkiem ciśnienia tętniczego; są to poważne stany, które wymagają natychmiastowego leczenia
• ciężka reakcja alergiczna, zwana również anafilaksją – gwałtowny spadek ciśnienia tętniczego jest jednym z objawów anafilaksji
• niedobory pokarmowe – niedobór witaminy ₁₂, kwasu foliowego i żelaza może upośledzić prawidłowe wytwarzanie krwinek czerwonych (erytrocytów) i być przyczyną niedokrwistości (anemii), w przebiegu której może występować niskie ciśnienie tętnicze
• spożywanie alkoholu i przyjmowanie narkotyków
• niektóre choroby układu nerwowego, np. choroba Parkinsona.

Leki obniżające ciśnienie krwi

Niskie ciśnienie tętnicze może być spowodowane przyjmowanymi lekami. Dotyczy to zarówno leków, których zadaniem jest obniżenie ciśnienia, czyli leków stosowanych w nadciśnieniu tętniczym, jak i innych leków, których działaniem niepożądanym jest obniżenie ciśnienia tętniczego.

Leki, które mogą obniżać ciśnienie tętnicze:

• wszystkie leki stosowane w nadciśnieniu: leki moczopędne (np. furosemid, hydrochlorotiazyd), blokery receptora angiotensynowego (tzw. sartany), alfa-blokery (np. prazosyna) i beta-blokery (np. bisoprolol, propranolol, atenolol), inhibitory konwertazy angiotensyny (np. enarapryl, kaptopryl), blokery receptora wapniowego (np. amlodypina)
• leki stosowane w chorobie Parkinsona, takie jak pramipeksol i leki zawierające lewodopę
• niektóre leki przeciwdepresyjne, tzw. trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (doksepina i imipramina); przeczytaj więcej: Jakie leki stosuje się w depresji?
• leki stosowane w zaburzeniach erekcji – sildenafil, tadalafil, zwłaszcza jeśli są przyjmowane z lekiem nasercowym nitrogliceryną.

Niskie ciśnienie a hipotensja ortostatyczna

Niektóre osoby mają prawidłowe ciśnienie tętnicze, ale występuje u nich hipotensja ortostatyczna, czyli spadek ciśnienia tętniczego po przyjęciu pozycji stojącej z pozycji siedzącej, leżącej, kucania. Hipotensja ortostatyczna występuje zwykle u starszych osób i jest wynikiem upośledzonym mechanizmów regulujących ciśnienie. Przeczytaj więcej: Hipotensja ortostatyczna

Niskie ciśnienie tętnicze – powikłania

Przewlekle występujące niskie ciśnienie tętnicze może powodować słabość, złe samopoczucie, a także sprzyjać omdleniom i upadkom.

Niskie ciśnienie tętnicze – diagnostyka

Lekarz najpierw zbierze wywiad, a następnie zbada pacjenta. Ważnym elementem badania jest pomiar ciśnienia tętniczego w gabinecie, choć może on nie być wiarygodny, ponieważ u niektórych osób podczas wizyty dochodzi do wzrostu ciśnienia tętniczego na tle emocjonalnym. Dlatego pomocne może być założenie dziennika ciśnienia tętniczego i wpisywanie do niego pomiarów ciśnienia wykonywanych kilka razy dziennie. Przeczytaj, jak prawidłowo zmierzyć ciśnienie tętnicze: Jak mierzyć ciśnienie tętnicze?

Jeśli u pacjenta stwierdza się niskie ciśnienie tętnicze oraz występują objawy, to lekarz przeanalizuje dane, które uzyskał podczas wywiadu oraz badania i skupi się na wykluczeniu bądź potwierdzeniu najbardziej prawdopodobnej przyczyny. Należy wziąć pod uwagę, że u niektórych osób nie uda się zidentyfikować przyczyny niskiego ciśnienia tętniczego, zwłaszcza jeśli jest to stan długotrwały, a objawy są niewielkie lub występują tylko czasami. W zależności od podejrzewanej przyczyny lekarz skieruje pacjenta na badania dodatkowe, takie jak np. badania krwi (morfologia, witamina B₁₂, żelazo, glukoza), EKG, a także inne, jeśli są konieczne.

Niskie ciśnienie tętnicze – leczenie

Niskie ciśnienie tętnicze nie zawsze wymaga leczenie, zwłaszcza, jeśli nie towarzyszą mu objawy.

Jeśli niskie ciśnienie tętnicze powoduje objawy, leczenie zależy od przyczyny. Na przykład: jeśli to przyjmowane leki powodują niskie ciśnienie tętnicze, lekarz może zalecić ich zmianę lub odstawienie. Może też zmniejszyć dawkę leku. Nie należy samodzielnie odstawiać ani zmniejszać dawek przyjmowanych leków!

Jeśli nie udało się znaleźć przyczyny niskiego ciśnienia tętniczego, to lekarz może zalecić postępowanie mające na celu podniesienie ciśnienia. Zalecenia te mogą być różne u różnych pacjentów, w zależności od wieku, chorób przewlekłych, przyjmowanych leków.

Wpływ na podniesienie ciśnienia ma:

• odpowiednie nawodnienie – dlatego należy pić więcej wody! Płyny zwiększają objętość krwi, a odpowiednia ilość krwi wpływa na prawidłową wartość ciśnienia tętniczego.
• używanie soli – zwykle eksperci zalecają ograniczenie spożywania soli kuchennej i żywności o dużej zawartości sodu. Wynika to z faktu, że sól może podnosić ciśnienie tętnicze. Dla osób z niskim ciśnieniem zjawisko to może to być korzystne. Jednak zbyt duża ilość soli w diecie może przyczynić się do chorób serca, szczególnie u osób starszych. Dlatego ważne jest, aby skonsultować się z lekarzem przed wprowadzeniem do diety dosalania potraw.
• noszenie pończoch uciskowych – elastyczne pończochy uciskowe, które są stosowane u osób z żylakami, poprawiają powrót krwi z żył kończyn dolnych do serca.

Czasem lekarz może zalecić przyjmowanie leków podnoszących ciśnienie.

Domowe sposoby na podniesienie ciśnienia tętniczego

Istnieją sposoby na podniesienie ciśnienia tętniczego, które można zastosować samodzielnie w domu. U części osób mogą one całkowicie zniwelować objawy niskiego ciśnienia.

1. Picie wody, a unikanie spożywania alkoholu. Alkohol działa odwadniająco i może obniżać ciśnienie tętnicze, nawet jeśli jest spożywany w umiarkowanych ilościach. Woda działa odwrotnie – zwiększa ilość krwi w organizmie. O odpowiednim nawodnieniu należy pamiętać zwłaszcza podczas upalnej pogody, a także uprawiania sportu. Należy pamiętać, że osoby starsze często nie czują pragnienia, choć są odwodnione, i nie sięgają po wodę. Należy wyrobić sobie nawyk regularnego przyjmowania płynów.
2. Spożywanie małych posiłków o niskiej zawartości węglowodanów. U niektórych osób po spożyciu dużego posiłku dochodzi do spadku ciśnienia tętniczego. Aby temu zapobiec, należy jeść małe posiłki kilka razy dziennie. Korzystne może być też ograniczenie pokarmów o dużej zawartości węglowodanów, takich jak ziemniaki, ryż, makaron i chleb.
3. Regularna aktywność fizyczna. Zaleca się co najmniej 150 minut umiarkowanych ćwiczeń aerobowych tygodniowo. Warto to podzielić i ćwiczyć np. 20–30 minut przez większość dni tygodnia. Warto wykonywać także ćwiczenia siłowe. Należy jednak unikać ćwiczeń w gorących i wilgotnych warunkach.
4. Spożywanie napojów z kofeiną (np. kawy) może być korzystne u części osób. Należy jednak pamiętać, że kawa działa moczopędnie, czyli sprzyja utracie wody z organizmu, dlatego po wypiciu kawy należy uzupełnić płyny.
5. Manewry, takie jak zaciskanie ud, podczas długotrwałego stania. U niektórych osób podczas długiego stania dochodzi do spadku ciśnienia tętniczego i objawów, nawet omdleń. Pomocne może być skrzyżowanie ud i ściskanie tak zaplecionych nóg. Można też postawić jedną stopę np. na stopniu schodów i pochylić się do przodu. Pobudzi to przepływ krwi z nóg do serca.

Nie wszystkie te sposoby sprawdzą się u każdej osoby z niskim ciśnieniem tętniczym, dlatego należy skonsultować się lekarzem, co może być pomocne u konkretnego pacjenta.