Polipy to uwypuklenia błony śluzowej. Mogą występować w wielu częściach organizmu człowieka. Wiele z nich lokalizuje się w przewodzie pokarmowym – szczególnie w żołądku i jelicie grubym. W większości mają charakter łagodny, jednak niekiedy w tkance polipa może się rozwijać rak. W Polsce prowadzony jest program profilaktyki raka jelita grubego, w ramach którego pacjenci mogą się zgłosić na bezpłatną kolonoskopię, badanie które umożliwia usunięcie polipów i wykrycie wczesnych zmian nowotworowych w jelicie grubym.
Czym są polipy przewodu pokarmowego?
Polipem nazywamy uwypuklenie błony śluzowej ponad jej powierzchnię do światła przewodu pokarmowego. Polipy występują pojedynczo lub w skupiskach i mogą się lokalizować w każdym odcinku przewodu pokarmowego. Najczęściej obecność polipów stwierdza się w obrębie jelita grubego i żołądka (związane jest z to z możliwością diagnostyki endoskopowej tych odcinków przewodu pokarmowego).
Polipy mogą mieć charakter nienowotworowy lub nowotworowy (łagodny lub złośliwy). Najczęściej mają charakter zmiany nowotworowej łagodnej, wymagają jedynie leczenia endoskopowego (usunięcie podczas gastroskopii lub kolonoskopii) oraz odpowiedniego nadzoru. Nie należy jednak ich lekceważyć i w przypadku usunięcia takiej zmiany wynik badania histopatologicznego (badanie wyciętej zmiany pod mikroskopem) i badania endoskopowego (gastroskopii lub kolonoskopii) powinien być skonsultowany z lekarzem kierującym na badanie – lekarzem rodzinnym, chirurgiem lub gastroenterologiem.
Polipy rzekome przewodu pokarmowego
Do polipów nienowotworowych zaliczamy tzw. polipy rzekome, zwane „pseudopolipami”. Powstają one w wyniku zniszczenia śluzówki (danego odcinka przewodu pokarmowego) wskutek procesu chorobowego (np. wrzodziejącego zapalenia jelita grubego) z zaoszczędzeniem fragmentów prawidłowej błony śluzowej, które dają wrażenie uwypukleń.
Rodzaje polipów przewodu pokarmowego
Istnieje szereg podziałów polipów w przewodzie pokarmowym – np. ze względu na lokalizację (np. polipy żołądka czy jelita grubego), charakter histologiczny (p. niżej).
Biorąc pod uwagę morfologię polipów (wygląd zewnętrzny), dzieli się je na:
- polipy uszypułowane, o maczugowatym wyglądzie, połączone z podłożem zwężającą się nóżką (szypułą)
- polipy nieuszypułowane („siedzące”) o szerokiej podstawie.
Polipy w obrębie błony śluzowej żołądka
Osobny artykuł: Polipy żołądka - najczęściej występujące łagodne nowotwory żołądka
Polip żołądka jest uwypukleniem fragmentu ściany żołądka do jego światła. Pojęcie to obejmuje również uwypuklenie wyglądające jak polip (np. mięśniak gładkokomórkowy żołądka), aczkolwiek zwyczajowo za polip żołądka uznaje się zmiany powstające w obrębie błony śluzowej. Większość polipów ma przebieg bezobjawowy lub powoduje objawy nieswoiste i słabo wyrażone. Rozpoznanie polipów w gastroskopii należy zweryfikować badaniem histopatologicznym (badanie wyciętej zmiany pod mikroskopem).
Polipy żołądka stwierdza się stosunkowo rzadko w populacji ogólnej pacjentów, mimo że należą do najczęstszych niezłośliwych nowotworów żołądka. Częstość ich rozpoznawania wzrasta proporcjonalnie do wieku (mogą występować nawet u 7% osób po 80. rż.).
Rodzaje polipów żołądka
Z chirurgicznego punktu widzenia polipy żołądka dzielimy na trzy grupy:
- polipy hiperplastyczne
- polipy z gruczołów trawieńcowych (gruczołów żołądkowych właściwych)
- polipy gruczolakowe.
Największą grupę wśród polipów żołądka (około 80%) stanowią polipy hiperplastyczne. Z reguły występują u osób w 7. dekadzie życia i związane są z zakażeniem Helicobacter pylori (bakteria biorąca m.in. udział w powstawaniu wrzodów dwunastnicy oraz raka żołądka). Mogą być mnogie, zwykle o średnicy nieprzekraczającej 1 cm. Wokół nich stwierdza się zazwyczaj cechy przewlekłego zapalenia błony śluzowej. Ryzyko przemiany takiego polipa w raka jest niewielkie (z rzadkimi wyjątkami dużych polipów, których średnica przekracza 2 cm).
Polipy z gruczołów trawieńcowych stwierdza się w około 3% przypadków. Często są mnogie. Rozwijają się zwłaszcza w trzonie żołądka. Nie wykazano, aby ulegały transformacji nowotworowej.
Polipy gruczolakowe występują rzadko, zazwyczaj w części odźwiernikowej żołądka. Stwierdza się je równie często u kobiet, jak i u mężczyzn. Większość rozpoznawanych zmian tego typu osiąga średnicę nieprzekraczającą 2 cm. Często współistnieją z zapaleniem zanikowym i metaplazją jelitową. W tego typu polipach istnieje duże ryzyko rozwoju raka.
Polipy w obrębie jelita grubego
Osobny artykuł: Polipy jelita grubego — przyczyny, leczenie, zagrożenie nowotworem
W obrębie jelita grubego również można zaobserwować pojawianie się zmian, uwypuklających się do jego światła, określanych mianem polipów. Wykrywane są one zwykle przypadkowo podczas przesiewowego badania kolonoskopowego. Najczęściej lokalizują się w dystalnym odcinku jelita grubego, tj. esicy i odbytnicy. Trzeba pamiętać jednak, że około 25% polipów >1cm może występować między kątnicą a zagięciem śledzionowym jelita grubego, stąd ważne jest wykonanie pełnej kolonoskopii.
Występowanie mnogich polipów w jelicie grubym nazywa się polipowatością.
Niekiedy uwypuklenia do światła jelita mogą być także następstwem procesów patologicznych w głębszych warstwach ściany (np. tłuszczaków, naczyniaków, włókniaków).
Zobacz też:
- Polipy jelita cienkiego – objawy, czy są groźne, leczenie
- Polipy i inne choroby odbytu - przyczyny dolegliwości okolicy odbytu
Rodzaje polipów jelita grubego
Ze względu na budowę histologiczną polipy dzielą się na:
- nowotworowe – głównie gruczolakowe, z obserwowaną dysplazją (nieprawidłową budową) komórek. W zależności od stopnia nasilenia wyróżnia się dysplazję małego stopnia (low grade) i dużego stopnia (high grade). Stopień dysplazji gruczolaka określa się badaniem pod mikroskopem. Polipy gruczolakowe są niezłośliwymi polipami nowotworowymi, aczkolwiek mogą ulegać przemianie złośliwej.
- nienowotworowe – (ząbkowane, w tym hiperplastyczne; zapalne, związane z zaburzeniami rozwojowymi, tj. hamartomatyczne i przerośnięte grudki chłonne)
Bezobjawowe polipy gruczolakowe stwierdza się u: 17% kobiet i 24% mężczyzn przed 50. rokiem życia, ponad 20% kobiet i 25% mężczyzn w wieku 50–70 lat i 24% kobiet i 40% mężczyzn po 70. roku życia.
Polipy przewodu pokarmowego – przyczyny
Przyczyny powstawania polipów są różne, a same polipy w przewodzie pokarmowym nie zawsze wywołują charakterystyczne objawy, wobec czego pacjent często nie jest świadomy ich obecności. Podstawą diagnostyki tego typu zmian są badania endoskopowe (gastroskopia i/lub kolonoskopia), rzadziej wirtualna kolonoskopia (nie pozwala na usunięcie zmiany, jedynie potwierdzenie ich obecności) czy wlew doodbytniczy z kontrastem.
Przyczyny polipów żołądka
Wśród przyczyn rozwoju polipów żołądka wymienia się:
- zapalenie błony śluzowej żołądka (związane z nadużywaniem alkoholu, nadużywaniem kwasu acetylosalicylowego (np. aspiryna, polopiryna) czy leków przeciwbólowych z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (np. ibuprofen, ketoprofen, naproksen)
- zakażenie bakterią Helicobacter pylori
- przewlekłe stosowanie inhibitorów pompy protonowej (tzw. leki osłonowe na żołądek, mogą prowadzić do zanikowego zapalenia błony śluzowej żołądka)
- uwarunkowania genetyczne – zespoły rodzinnej polipowatości.
Czynniki rozwoju polipów jelita grubego
Do czynników rozwoju polipów jelita grubego należą: siedzący tryb życia, nadwaga i otyłość, palenie tytoniu, spożywanie czerwonego mięsa, mała ilość błonnika w diecie, stany zapalne jelit. Ryzyko zmniejszają niesteroidowe leki przeciwzapalne i statyny (nie oznacza to, że należy przyjmować te leki, jako profilaktykę wystąpienia polipów!). Warto pamiętać, że występowanie polipów może być dziedziczne, zwłaszcza gdy u członków najbliższej rodziny stwierdzono obecność polipów lub zespoły polipowatości.
Polipy przewodu pokarmowego – objawy
U większości pacjentów polipy nie wywołują żadnych dolegliwości. Niekiedy mogą dawać niespecyficzne objawy z przewodu pokarmowego – ból brzucha, wymioty, biegunkę czy uczucie parcia na stolec.
Jak się objawiają polipy żołądka?
Polipy żołądka zwykle nie wywołują żadnych objawów. Jeśli objawy występują, mogą obejmować ból brzucha, biegunkę lub wymioty. U niektórych osób występuje utrata masy ciała lub krwiste wymioty albo krwisty stolec. Duże polipy żołądka mogą blokować przejście z żołądka do jelita cienkiego. Mogą również powodować szybkie uczucie sytości mimo spożywania małych porcji pokarmów.
Jak objawiają się polipy jelita grubego
U większości pacjentów polipy nie będą wywoływać żadnych objawów. Ich obecność wykrywa się w trakcie badania kolonoskopowego przesiewowego lub wykonywanego z innych wskazań. Do objawów, które mogą sugerować obecność polipa (lub polipów) w jelicie grubym należą: niedokrwistość, obecność krwi utajonej w kale, rzadziej krwawienie z odbytu, domieszka śluzu w kale lub uczucie parcia na stolec. Duże polipy mogą stanowić przyczynę biegunek, upośledzać drożność przewodu pokarmowego lub być przyczyną wgłobienia jelita. Polipy najczęściej nie powodują dolegliwości bólowych. Dopiero duże zmiany mogą się manifestować bólami w okolicy podbrzusza.
Polipy przewodu pokarmowego – leczenie
Leczenie polipów przewodu pokarmowego polega na ich usunięciu. Usunięcia w zdecydowanej większości przypadków można dokonać podczas gastroskopii lub kolonoskopii. Usunięty polip przesyłany jest do oceny patomorfologicznej (ocena pod mikroskopem) w celu wykluczenia obecności w usuniętej zmianie komórek nowotworowych. W razie stwierdzenia procesu nowotworowego, pacjent informowany jest o dalszym postępowaniu.
Leczenie polipów żołądka
Niezłośliwe polipy żołądka usuwa się metodami endoskopowymi, a tylko w niektórych przypadkach – chirurgicznymi. Dalsze postępowanie uzależnione jest od wyniku histopatologicznego usuniętej zmiany. W przypadku rozpoznania polipa gruczolakowatego zaleca się kontrolną gastroskopię po roku od badania, podczas którego usunięto zmianę. Pozostałe podtypy polipów nie wymagają kontroli endoskopowej.
Leczenie polipów jelita grubego
W przypadku stwierdzenia obecności polipów jelita grubego w trakcie kolonoskopii zaleca się ich usunięcie w trakcie badania i zbadanie pod mikroskopem, aby ocenić ich charakter: typ histologiczny, stopień dysplazji, obecność raka oraz doszczętność zabiegu usunięcia. W większości przypadków badanie to można wykonać w trybie ambulatoryjnym (coraz częściej w znieczuleniu, czyli tzw. analgosedacji). W przypadku dużych polipów często wskazana jest hospitalizacja, która umożliwia obserwację pacjenta po usunięciu dużej zmiany. Małe zmiany usuwa się z reguły w całości za pomocą kleszczyków biopsyjnych. Jeżeli w badaniu histopatologicznym okaże się, że w polipie był rak dochodzący do ściany jelita grubego lub polip nie został usunięty w całości, konieczne może być operacyjne usunięcie całego fragmentu jelita grubego wraz z okolicznymi węzłami chłonnymi.
Zobacz: Rodzaje znieczulenia
Kolonoskopia wykonywana przez doświadczonego endoskopistę jest zabiegiem bezpiecznym, którego śmiertelność nie przekracza 0,05%.
Usunięcie polipa z jelita grubego – powikłania
Krwawienie po usunięciu polipa występuje w 1–3% przypadków, zazwyczaj rozpoznawane i zaopatrzone jest w trakcie zabiegu. Do opanowania krwawienia używa się klipsów, podwiązek, koagulacji czy ostrzyknięcia miejsca krwawiącego. W rzadkich przypadkach krwawienie po polipektomii może się pojawić nawet do tygodnia po wykonaniu tego zabiegu – zwłaszcza dotyczy to chorych przyjmujących leki przeciwkrzepliwe czy po usunięciu dużych zmian. W przypadku wystąpienia krwawienia należy niezwłocznie zgłosić się do szpitala.
Kolejnym możliwym powikłaniem kolonoskopii i usunięcia polipa jest przedziurawienie jelita, którego ryzyko wynosi mniej niż 0,1%. Perforację rozpoznaną w czasie zabiegu doświadczony endoskopista może zaopatrzyć za pomocą klipsów.
Niekiedy mogą pojawić się dolegliwości bólowe zlokalizowane nad odcinkiem jelita, z którego usuwany był polip. Zastosowanie diety lekkostrawnej i leków przeciwbólowych powoduje ustąpienie dolegliwości. Wskazaniem do operacji z powodu powikłań stanowi pogarszający się stan chorego lub ubytek ściany jelita nierokujący zagojeniem w wyniku leczenia zachowawczego. Do rzadkich powikłań należy zwężenie jelita, do którego dochodzi po rozległych mukozektomiach (usunięcie śluzówki jelita), tzn. obejmujących ponad 2/3 obwodu jelita, z towarzyszącą mikroperforacją.
Co dalej po usunięciu polipa z jelita grubego?
Po zabiegu usunięcia polipa z jelita grubego obowiązuje kontrola endoskopowa wg ustalonego w wytycznych harmonogramu, zależnego od wyniku badania histopatologicznego. Przy wydawaniu wyniku badania histopatologicznego lekarz powinien zalecić pacjentowi kontrolne badanie kolonoskopowe zależnie od wyniku badania.
Polipy przewodu pokarmowego – profilaktyka
Nie istnieją specyficzne sposoby zapobiegania wystąpieniu polipom żołądka. Wśród zachowań, które mogą zapobiegać tworzeniu się polipów można wskazać unikanie przewlekłego, wielomiesięcznego stosowania inhibitorów pompy protonowej (zwłaszcza bez wskazań i kontroli lekarskiej) czy przewlekłego stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych bez konsultacji z lekarzem, w razie przedłużającego się bólu.
Zapobieganie rozwojowi polipów jelita grubego opiera się na odpowiedniej diecie i aktywności fizycznej. Składa się na nie codzienne spożywanie produktów bogatych w błonnik, tj. warzyw i owoców, pełnoziarnistych produktów, nasion roślin strączkowych, które usprawniają pasaż jelitowy i wspomagają rozwój prawidłowej mikroflory jelitowej. Aktywność fizyczna wspomaga prawidłową perystaltykę jelit (ruchy robaczkowe), dzięki czemu zapobiega zaparciom i łagodzi miejscowe procesy zapalne, a tym samym zmniejsza ryzyko tworzenia się polipów. Błonnik pokarmowy również wywiera ochronny wpływ na błonę śluzową jelita grubego, zabezpieczając ją przed rozwojem stanów zapalnych. Jego obecność w diecie nie tylko zapewnia dłuższe uczucie sytości w żołądku, ale skraca również czas pasażu jelitowego. Stymuluje on procesy fermentacyjne w jelicie grubym i tworzy odpowiednie podłoże dla rozwoju korzystnej mikroflory bakteryjnej. Zapobiega to namnażaniu się mikroorganizmów patogennych, które w nadmiarze zaburzają ekosystem (mikrobiom) jelitowy.
Świadomość czynników ryzyka i regularne badania profilaktyczne oraz zdrowy tryb życia są kluczowe w zapobieganiu powstawaniu polipów jelita grubego i rozwoju raka jelita grubego.
W Polsce obowiązuje program badań przesiewowych raka jelita grubego – do kolonoskopii w ramach NFZ (bezpłatnie) kwalifikują się osoby które spełniają poniższe kryteria:
- nie mają objawów klinicznych sugerujących raka jelita grubego
- nie miały kolonoskopii w ciągu ostatnich 10 lat
- mają 50–65 lat. lub 40–49 lat., jeśli u najbliższych krewnych rozpoznano raka jelita grubego.
Szczegóły dotyczące programu profilaktycznego oraz lista placówek, gdzie można wykonać bezpłatne badanie kolonoskopowe znajduje się na stronie NFZ Program badań przesiewowych raka jelita grubego
