Szyszynka jest gruczołem dokrewnym położonym w centralnej części mózgu produkującym melatoninę, czyli hormon regulujący dobowy rytm snu i czuwania. Często występująca zmiana w szyszynce to torbiel szyszynki, która zwykle jest mała, nie powoduje objawów ani nie wymaga leczenia.
Informacje na temat torbieli szyszynki znajdziesz w sekcji Choroby szyszynki
Co to jest szyszynka?
Szyszynka to niewielka struktura znajdująca się w geometrycznym centrum ludzkiego mózgu. Jej rozmiar może być różny u różnych osób, a średnia masa szyszynki u człowieka wynosi około 150 mg, czyli tyle, co ziarno soi. Szyszynka jest gruczołem dokrewnym, który produkuje melatoninę, co oznacza, że stanowi część układu hormonalnego. Główną rolą szyszynki jest udział w kontrolowaniu cyklu dobowego snu i czuwania poprzez wydzielanie melatoniny.
Szyszynka ma kształt maleńkiej szyszki pinii, stąd też pochodzi jej nazwa. Szyszynka jest najmniej poznanym gruczołem układu hormonalnego i ostatnią odkrytą częścią układu endokrynnego.
Szyszynka – funkcje
Głównym zadaniem szyszynki jest regulowanie cyklu dobowego, czyli odbieranie z siatkówki oka informacji o dobowym cyklu światło–ciemność, czyli dzień–noc. Na tej podstawie szyszynka wytwarza i uwalnia do organizmu melatoninę – duże ilości w nocy, kiedy jest ciemno i małe w ciągu dnia, kiedy jest jasno.
Czy można żyć bez szyszynki?
Tak, można żyć bez szyszynki. Jednak w takim przypadku organizm może mieć trudność z adekwatnym funkcjonowaniem w rytmie dobowym, tzn. z odpowiednimi wzorcami snu i czuwania z powodu braku melatoniny.
Rzadko, u osób z guzami szyszynki, usuwa się szyszynkę.
Melatonina
Melatonina to hormon produkowany głównie przez szyszynkę. Wiadomo, że melatonina jest hormonem regulującym odpowiednie funkcjonowanie organizmu w rytmie dobowym dzień–noc. Podejrzewa się, że wpływ melatoniny na funkcjonowanie organizmu może być większy i wciąż trwają badania nad tym hormonem.
Szyszynka uwalnia najwięcej melatoniny, gdy jest ciemno (w nocy) i zmniejsza produkcję melatoniny, gdy na siatkówkę oka pada światło, czyli w dzień. Z tego względu melatonina czasem potocznie nazywa się hormonem snu. Melatonina nie jest niezbędna do zaśnięcia, ale wpływa na jakość snu.
Melatonina może także wpływać na żeńskie hormony płciowe i brać udział w regulacji cykli menstruacyjnych. Badania wskazują, że melatonina może mieć działanie ochronne przed neurodegeneracją, czyli uszkodzeniem komórek nerwowych, np. w chorobie Alzheimera lub Parkinsona.
Dostępne są preparaty melatoniny, które są stosowane głównie u osób z bezsennością lub tzw. jet lagiem, czyli zaburzeniami snu związanymi ze zmianą stref czasowych.
Choroby szyszynki
Na funkcjonowanie szyszynki mogą wpływać choroby, takie jak:
- guzy szyszynki
- urazy szyszynki
- zwapnienie szyszynki.
Guzy szyszynki są bardzo rzadkie. Zwykle występują u dzieci lub młodych dorosłych. Najczęstszą, łagodną zmianą szyszynki jest torbiel szyszynki.
Torbiel szyszynki
Torbiel szyszynki to łagodna, wrodzona zmiana będącą wynikiem niecałkowitego zarośnięcia tzw. embrionalnej jamy szyszynki. Najczęściej stwierdza się ją przypadkowo w badaniach obrazowych mózgu, np. podczas rezonansu magnetycznego głowy u kobiet w wieku 20–30 lat. Torbiel szyszynki częściej występuje u kobiet niż mężczyzn. Szacuje się, że występuje nawet u 2% osób w populacji ogólnej. Wielkość torbieli w około 80% przypadków jest mniejsza niż 10 mm. Sporadycznie zdarzają się torbiele szyszynki o średnicy nawet 4 cm. Wielkość torbieli zwykle nie zmienia się przez całe życie, chociaż u niektórych kobiet może się ona zwiększać w okresie dojrzewania, a później wraz z wiekiem się zmniejsza.
W badaniach obrazowych mózgu torbiel wygląda jak okrągła zmiana wypełniona płynem.
Torbiele szyszynki zazwyczaj nie powodują żadnych objawów. Jedynie torbiele mające większe rozmiary (>1 cm) mogą się stać przyczyną bólów głowy z powodu ucisku wodociągu i wodogłowia, a rzadziej wywołują objaw Parinauda, zwany też objawem zachodzącego słońca. Polega on na tym, że pacjent nie jest w stanie skierować gałek ocznych ku górze, czyli spojrzeć do góry. Gałki oczne są wówczas skierowane ku dołowi, a dolna część tęczówki jest zasłonięta przez dolne powieki.
Torbiel szyszynki zwykle nie wymaga leczenia. Zazwyczaj poprzestaje się na monitorowaniu torbieli, czyli wykonywaniu co określony czas rezonansu magnetycznego głowy, żeby stwierdzić, czy torbiel nie rośnie.
Inne guzy szyszynki
Guzy szyszynki mogą być złośliwe lub łagodne, ale nawet łagodne zmiany mogą powodować objawy ze względu na to, że wraz ze wzrostem mogą naciskać na różne struktury mózgu lub blokować przepływ płynu mózgowo-rdzeniowego, który otacza i amortyzuje mózg. Taka blokada zwiększa ciśnienie wewnątrzczaszkowe, co jest niebezpieczne i wymaga leczenia. Zwiększone ciśnienie wewnątrzczaszkowe objawia się bólem głowy, nudnościami i wymiotami. Rozpoznanie guzów szyszynki opiera się na badaniach obrazowych mózgu, głównie rezonansie magnetycznym. Leczenie guzów szyszynki zależy od rodzaju guza, jego wielkości i stanu chorego. Obejmuje leczenie chirurgiczne, tzw. radioterapię stereotaktyczną (rodzaj precyzyjnej radioterapii) i chemioterapię.
Urazy szyszynki
Uraz głowy uszkadzający szyszynkę może spowodować jej nieprawidłowe funkcjonowanie. Najczęstszym rodzajem urazu głowy jest wstrząśnienie mózgu. Do urazu takiego może dojść w wyniku uderzenia w głowę, np. podczas wypadku komunikacyjnego.
Zwapnienie szyszynki
Szyszynka jest najbardziej podatnym na zwapnienie organem. Zwapnienie oznacza, że w szyszynce odkładają się sole wapnia. Szyszynka ulega zwapnieniu ze względu na swoją strukturę anatomiczną – bogate unaczynienie i przepływ krwi oraz funkcje – produkcję melatoniny i wytwarzanie płynu mózgowo-rdzeniowego. Zwapnienie szyszynki wpływa niekorzystnie na jej zdolność do produkcji melatoniny i może być związane z chorobami układu nerwowego. Chociaż zwapnienie szyszynki występuje u noworodków, jego występowanie jest przede wszystkim związane ze stanami patologicznymi i starzeniem się. Dokładne mechanizmy jego powstawania są obecnie nieznane.
Zwapnienie szyszynki jest dość częste. Tak częste, że radiolodzy używają zwapnionej szyszynki jako punktu orientacyjnego na zdjęciach rentgenowskich, aby łatwiej zidentyfikować różne struktury mózgu. Zwapnienie niewielkiego stopnia nie powoduje objawów i jest uznawane za objaw starzenia się organizmu, ale nadmierne zwapnienie może uniemożliwić prawidłowe funkcjonowanie szyszynki. Niektóre badania wskazują, że stopień zwapnienia szyszynki jest wyższy u osób chorych na chorobę Alzheimera. Podejrzewa się też związek między zwapnieniem szyszynki a niektórymi rodzajami bólów głowy – migrenami i klasterowymi bólami głowy.
