Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem (AMD) jest chorobą przewlekłą o postępującym charakterze. Wśród głównych czynników ryzyka jej rozwoju wymienia się zwłaszcza wiek, ale duże znaczenie mają także czynniki genetyczne oraz styl życia.
Źródło: pixabay.com
W profilaktyce tej choroby zwraca się uwagę na konieczność:
- zaprzestania palenia
- przestrzegania diety zgodnie z zaleceniami żywieniowymi dla ogółu populacji, z uwzględnieniem w diecie produktów dostarczających karotenoidów oraz witamin antyoksydacyjnych (luteina, zeaksantyna, witamina C i E), kwasów omega-3 oraz niektórych pierwiastków (cynk) oraz
- wprowadzenia i utrzymania umiarkowanego wysiłku fizycznego.
Nie istnieje wprawdzie skuteczna dieta w leczeniu AMD, jednak dostępne badania wskazują, że suplementy diety zawierające antyoksydanty (np. karotenoidy, witamina C i E) oraz cynk u niektórych pacjentów, w uzasadnionych klinicznie przypadkach, mogą opóźniać postęp choroby.
Badanie AREDS i AREDS2
Skuteczność przyjmowania suplementów diety w profilaktyce i leczeniu AMD oceniono w dwóch dużych badaniach – AREDS (Age-Related Eye Disease Study) oraz AREDS2 (Age-Related Eye Disease Study 2).
Wyniki pierwszego z przeprowadzonych badań (AREDS) wskazują, że u chorych na AMD >55. rż. obciążonych dużym ryzykiem rozwoju zaawansowanej postaci choroby przyjmowanie dużych dawek przeciwutleniaczy, takich jak: witamina C (500 mg/dzień), witamina E (400 IU/dzień), ß-karoten (15 mg/dzień) oraz cynk (80 mg/dzień) i miedź (2 mg/dzień) wiązało się z mniejszym o 25% względnym ryzykiem progresji AMD do postaci zaawansowanej, w porównaniu z placebo.
Na podstawie uzyskanych wyników uznano, że u osób >55. rż., u których stwierdza się podwyższone ryzyko rozwoju zaawansowanej postaci AMD, a u których nie ma przeciwwskazań do takiej suplementacji (np. palenie tytoniu), można rozważyć stosowanie formuły suplementów zastosowanych w badaniu AREDS.
Natomiast badanie AREDS2 przeprowadzono w celu oceny, czy dodanie do pierwotnej formuły preparatu stosowanego w badaniu AREDS długołańcuchowych kwasów tłuszczowych EPA (650 mg/dzień) i DHA (350 mg/dzień) i/lub luteiny (10 mg/dzień) oraz zeaksantyny (2 mg/dzień) wiązało się z dalszym zmniejszeniem ryzyka rozwoju zaawansowanej postaci AMD. Stwierdzono, że taka interwencja nie wpłynęła na dalsze zmniejszenie takiego ryzyka i wynikającej z tego utraty widzenia.
Autorzy badania zwracają uwagę, że u osób palących papierosy suplementacja ß-karotenem zwiększa ryzyko wystąpienia raka płuc. W tym przypadku zaleca się zamianę ß-karotenu na luteinę i zeaksantynę.
Co więcej, z przedstawionych powyżej badań wynika, że nie ma dowodów naukowych na skuteczność stosowania wyżej wymienionych suplementów diety u pacjentów z początkowymi zmianami AMD oraz ich profilaktycznego stosowania u osób bez tego problemu zdrowotnego.
Rola diety w AMD
Jak już wspomniano, nie ma diety, która pozwoliłaby na skuteczne wyleczenie AMD. W związku z tym rekomenduje się odżywianie zgodne z zasadami żywienia dla ogółu populacji (tzw. talerz zdrowego żywienia) i zwrócenie szczególnej uwagi na produkty żywnościowe bogate w antyoksydanty.
W praktyce podstawę diety powinny stanowić różnokolorowe warzywa i owoce (z przewagą warzyw) będące dobrym źródłem witaminy C, ß-karotenu oraz luteiny i zeaksantyny. Ich dodatek do każdego z 5 posiłków w ciągu dnia pokrywa zapotrzebowanie na powyższe składniki pokarmowe i związki biologicznie czynne.
Pokarmowe źródła antyoksydantów | |
witamina C | czarne porzeczki, natka pietruszki, papryka czerwona, brukselka, brokuły, truskawki, kiwi, pomarańcze |
ß-karoten | boćwina, brokuły, cykoria, dynia, jarmuż, brukselka, marchewka, papryka czerwona, natka pietruszki, szczypiorek, szpinak, brzoskwinia, melon, morele |
witamina E | oleje roślinne (olej rzepakowy, olej słonecznikowy, oliwa z oliwek, olej lniany), margaryny miękkie, migdały, orzechy laskowe, orzechy arachidowe, orzechy pistacjowe, pestki dyni, nasiona słonecznika |
luteina i zeaksantyna | jarmuż, szpinak, natka pietruszki, groszek zielony, sałata rzymska, kabaczek, brukselka, brokuły, dynia, szparagi, awokado, pistacje, jajko |
Uzupełninie diety powinny stanowić pełnoziarniste produkty zbożowe (pieczywo razowe, pieczywo żytnie, płatki owsiane, grube kasze, makarony razowe, ryż brązowy) dostarczające cynku oraz innych ważnych składników mineralnych (m.in. magnezu).
W diecie rekomenduje się także spożycie białka w takich produktach, jak: chude mięsa (zwłaszcza drób), ryby (przede wszystkim tłuste ryby morskie – łosoś, śledź, makrela, szprot – będące źródłem kwasów EPA i DHA), nasiona roślin strączkowych oraz jaja. Do diety należy także włączyć mleko i produkty mleczne (jogurty, kefiry, maślanki, sery twarogowe, serki wiejskie). I w ich przypadku zaleca się produkty naturalne bez dodatku cukrów i innych substancji słodzących.
Rekomendowany model żywienia w AMD – dieta śródziemnomorska
Badania wskazują, że nie tylko poszczególne składniki pokarmowe, ale także model żywienia może mieć znaczenie zarówno w profilaktyce AMD, jak i spowolnieniu przebiegu tej choroby. W tym kontekście podkreśla się szczególne znaczenie diety śródziemnomorskiej, która w istotny sposób zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób niezakaźnych ( w tym m.in. chorób układu sercowo-naczyniowego, otyłości, cukrzycy typu 2, zaburzeń poznawczych oraz nowotworów). Ponadto zaobserwowano, że ściślejsze przestrzeganie zasad diety śródziemnomorskiej może wpływać na opóźnienie wystąpienia i progresji AMD.
Charakterystyczne dla diety śródziemnomorskiej jest kilkukrotne spożywanie w ciągu dnia takich produktów, jak: różnokolorowe warzywa oraz owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe (ciemne pieczywo, makarony, kasze, ryż), nasiona roślin strączkowych, orzechy, pestki i nasiona, oliwa z oliwek oraz produkty mleczne (głównie sery i jogurty naturalne). Ten model żywienia zakłada także spożycie kilka razy w tygodniu: ryb i owoców morza, drobiu, jaj i czerwonego wina. Z kolei czerwone mięso nie powinno być spożywane częściej niż kilka razy w miesiącu.
Wśród korzystnych dla zdrowia składników tradycyjnej diety śródziemnomorskiej, których spożycie jest uzasadnione także w AMD, wymienia się:
- nienasycone kwasy tłuszczowe (w tym jedno- i wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3)
- witaminy rozpuszczalne w wodzie (witamina C oraz witaminy z grupy B)
- witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K)
- składniki mineralne (m.in.: wapń, potas, magnez, żelazo, cynk, jod, miedź, mangan)
- karotenoidy (m.in.: ß-karoten, luteina, zeaksantyna, likopen)
- polifenole (flawonoidy i związki fenolowe)
- błonnik pokarmowy oraz
- fitosterole.
Podkreśla się, że dieta śródziemnomorska należy do najzdrowszych wzorców żywieniowych, pozwala na kształtowanie prawidłowych nawyków i może być bezpiecznie stosowana w dłuższej perspektywie czasowej. Ponadto dieta ta nie wprowadza drastycznych ograniczeń produktów żywnościowych, stąd ryzyko niedoborów pokarmowych jest w jej przypadku mało prawdopodobne.
Piśmiennictwo:
- Eisenhauer B., Natoli S., Liew G. i wsp.: Lutein and Zeaxanthin-Food Sources, Bioavailability and Dietary Variety in Age-Related Macular Degeneration Protection. Nutrients. 2017 Feb 9;9(2):120. doi: 10.3390/nu9020120. PMID: 28208784; PMCID: PMC5331551.
- Age-Related Eye Disease Study Research Group. A randomized, placebo-controlled, clinical trial of high-dose supplementation with vitamins C and E, beta carotene, and zinc for age-related macular degeneration and vision loss: AREDS report no. 8. Arch Ophthalmol. 2001 Oct;119(10):1417-36. doi: 10.1001/archopht.119.10.1417.
- Age-Related Eye Disease Study 2 Research Group. Lutein + zeaxanthin and omega-3 fatty acids for age-related macular degeneration: the Age-Related Eye Disease Study 2 (AREDS2) randomized clinical trial [published correction appears in JAMA. 2013 Jul 10;310(2):208]. JAMA. 2013;309(19):2005-2015. doi:10.1001/jama.2013.4997
- Gastaldello A., Giampieri F., Quiles JL. i wsp.: Adherence to the Mediterranean-Style Eating Pattern and Macular Degeneration: A Systematic Review of Observational Studies. Nutrients. 2022; 14(10):2028. https://doi.org/10.3390/nu14102028