Fotoalergie, znane również jako fotouczulenia, to reakcje skórne wywołane ekspozycją na promieniowanie słoneczne, w szczególności promieniowanie ultrafioletowe (UVA). Objawy mogą wystąpić natychmiast lub z opóźnieniem po kontakcie ze słońcem. Najczęściej są spowodowane lekami lub kosmetykami. W artykule omówimy objawy, diagnozowanie oraz skuteczne metody leczenia fotoalergii
Promieniowanie ultrafioletowe (UV) a choroby skóry
Promieniowanie słoneczne, a w szczególności promieniowanie ultrafioletowe, może być odpowiedzialne za wywoływanie i zaostrzanie różnych chorób skóry.
Szczególne znaczenie ma promieniowanie UVA, czyli długie promieniowanie UV, którego nasilenie jest stałe w ciągu roku, a więc niezależne od pory roku i pogody. Warto dodać, że promieniowanie UVA przenika przez szyby okienne i samochodowe, dlatego możliwe są niepożądane reakcje również w trakcie przebywania w zamkniętym pomieszczeniu czy w trakcie jazdy samochodem.
Najczęstsze reakcje skórne na promieniowanie słoneczne
Do najczęstszych reakcji skórnych wywoływanych promieniowaniem słonecznym należy zaliczyć odczyny fototoksyczne, a także wielopostaciowe osutki świetlne. Potoczne określenie „alergia na słońce” zwykle odnosi się właśnie do wielopostaciowej osutki świetlnej. Przeczytaj więcej: Uczulenie na słońce (fotodermatoza) – jak rozpoznać i leczyć alergię na słońce
Rzadziej obserwuje się natomiast odczyny fotoalergiczne (fotouczulenia), których powstawanie jest związane z układem immunologicznym. Odczyny te mogą się pojawiać natychmiast po kontakcie ze światłem słonecznym (w ciągu kilku minut, godzin) albo, co obserwuje się częściej, z opóźnieniem (po 24–48 godz.).
Przyczyny fotoalergii: leki i kosmetyki
Najczęściej odczyny fotoalergiczne są spowodowane lekami podawanymi doustnie lub stosowanymi zewnętrznie na skórę, a także kosmetykami. Spośród leków należy wymienić przede wszystkim furosemid, leki przeciwcukrzycowe, leki neurologiczne (pochodne fenotiazyny). Składnik kosmetyków, który może uczulać, to kwas paraaminobezoesowy, który paradoksalnie może być składnikiem preparatów o działaniu fotoprotekcyjnym.
Odczyn fototoksyczny a odczyn fotoalergiczny
Odczyny fototoksyczne to reakcje fotochemiczne wywołane bezpośrednim napromienianiem słonecznym i działaniem czynnika fotouczulającego – przyjmowanego doustnie (np. leków) lub działającego bezpośrednio na skórę (np. soku rośliny). Powoduje to powstanie reakcji, która przypomina oparzenie słoneczne – zaczerwienienia, obrzęku, pieczenia oraz pęcherzy. Odczyn fototoksyczny pojawia się w krótkim czasie po ekspozycji – bezpośrednio lub w ciągu kilku godzin. W odróżnieniu od reakcji fotoalergicznych, które dotyczą tylko niektórych osób (mających predyspozycje), reakcje fototoksyczne występują u większości osób wystawionych na działanie substancji fototoksycznej i promieniowania. Reakcja fototoksyczna występuje w miejscu działania obu tych czynników, a po usunięciu czynnika uczulającego szybko dochodzi do regeneracji.
Reakcje fotoalergiczne powstają w wyniku działania fotoalergenu i promieniowania słonecznego. Substancje fotoalergiczne szkodzą tylko niektórym osobom, a u innych nie powodują żadnych objawów. Efekt jest zwykle niezależny od dawki, nawet mała ilość fotoalergenu może wywołać dużą reakcję.
W przypadku obu tych reakcji – fototoksycznych i fotoalergicznych jedynym skutecznym leczeniem jest identyfikacja czynnika odpowiedzialnego za powstanie zmian, a następnie unikanie kontaktu z nim.
Jak często występują fotoalergie?
Odczyny fotoalergiczne, w odróżnieniu od odczynów fototoksycznych, występują stosunkowo rzadko. Nie jest znana częstość tego typu reakcji. Nie są to choroby genetycznie uwarunkowane. Jedynie w przypadku odczynów fotoalergicznych natychmiastowych może istnieć genetycznie uwarunkowana predyspozycja związana z chorobami atopowymi.
Objawy fotoalergii
Odczyny fotoalergiczne mogą się manifestować w postaci ognisk rumieniowych, rumieniowo-grudkowych, a także pęcherzykowych, a więc są wielopostaciowe. Rzadko mogą pojawić się również pęcherze (ich obecność bardziej przemawia za odczynami fototoksycznymi). Odczyny fotoalergiczne pojawiają się głównie w miejscach eksponowanych na działanie promieniowania ultrafioletowego i mogą się szerzyć na obszary niepoddane napromienianiu. W przypadku zmian przewlekłych może pojawić się złuszczanie skóry i przebarwienia pozapalne. Pacjent może odczuwać świąd. Zmiany skórne wymagają przede wszystkim różnicowania z odczynami fototosycznymi, które przypominają oparzenie słoneczne i nie szerzą się poza miejsca eksponowane na działanie światła.
Co robić w przypadku wystąpienia fotoalergii?
W przypadku pojawienia się objawów mogących świadczyć o rozwoju reakcji fotoalergicznej wskazane jest odstawienie potencjalnego alergenu i konsultacja dermatologiczna celem ustalenia leczenia i możliwości diagnostycznych.
Ważne jest, aby przed wizytą u dermatologa przygotować listę przyjmowanych leków (także tych bez recepty) i stosowanych kosmetyków, a także szczegółowy opis objawów i ich nasilenia. Pomocne może być zrobienie zdjęć zmian skórnych i pokazanie ich lekarzowi. To ułatwi lekarzowi postawienie trafnej diagnozy.
Diagnozowanie fotoalergii
Rozpoznanie odczynów fotoalergicznych ustala się na podstawie badania lekarskiego, a szczególnie wywiadu wykazującego związek z przyjmowanym lekiem lub kosmetykiem. W celu różnicowania z odczynami fototoksycznymi wskazane może być wykonanie tzw. fototestów, które przeprowadza się jedynie w wyspecjalizowanych jednostkach. Testy te polegają na nałożeniu na skórę, zwykle w okolicy pleców, podejrzanych alergenów i naświetlaniu tego obszaru promieniowaniem UVA.
Jakie są metody leczenia fotoalergii?
Leczenie odczynów fotoalergicznych polega na zaprzestaniu stosowania środka/substancji odpowiedzialnej za zmiany skórne oraz przerwanie ekspozycji na słońce. Leczenie miejscowe polega głównie na stosowaniu glikokortykosteroidów i/lub inhibitorów kalcyneuryny. W fazie ostrej choroby pomocne mogą być dodatkowo okłady np. z kwasu bornego lub fizjologicznego roztwru NaCl. Zastosowanie mają również leki przeciwalergiczne (przeciwhistaminowe), które łagodzą świąd i wykazują działanie przeciwzapalne. W uzasadnionych przypadkach (w razie rozległych ostrych zmian zapalnych) konieczna może być hospitalizacja z dożylnym podaniem glikokortykosteroidów i leków przeciwhistaminowych.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?
Tak, możliwe jest całkowite wyleczenie fotouczuleń i odczynów fotoalergicznych, chociaż zmiany skórne mogą ustępować z pozostawieniem pozapalnych przebarwień (hiperpigmentacji).
Co należy robić po zakończeniu leczenia?
Z uwagi na alergiczny charakter odczynów fotoalergicznych ponowny kontakt z alergenem może wywołać nawrót zmian skórnych. Warto dodać, że w przypadku niektórych leków (np. niesteroidowych leków przeciwzapalnych) podanie leku w innej postaci niż ta, która spowodowała pierwotną reakcję fotoalergiczną również może spowodować pojawienie się zmian skórnych.
Co robić, aby uniknąć fotoalergii?
Nie ma możliwości działań profilaktycznych, zwłaszcza w odniesieniu do fotoalergii wywołanej lekami, które jedynie u niewielkiego odsetka pacjentów je stosujących wywołują zmiany skórne. Nie można przewidzieć tego typu reakcji, chyba że występowały one w przeszłości. Wówczas należy unikać narażenia na dany alergen. Jeśli podczas przyjmowania nowego leku, także bez recepty, pojawią się zmiany skórne, należy zachować szczególną ostrożność i zgłaszać tego typu zdarzenia przy każdej wizycie lekarskiej.
