Na pytania odpowiada dr hab. inż. Katarzyna Majchrzycka, kierownik Zakładu Ochron Osobistych w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy – Państwowym Instytucie Badawczym
Dr hab. inż. Katarzyna Majchrzycka. Fot. arch. wł.
Ewa Stanek-Misiąg: Jak sprawdzić, czy maski, które kupujemy to nie podróbki?
dr hab. inż. Katarzyna Majchrzycka: Maski, które są środkami ochrony indywidualnej, czyli półmaski filtrujące, muszą być odpowiednio oznakowane: FFP1, FFP2 lub FFP3, zgodnie z normą EN 149. Dostawca zobowiązany jest przedstawić deklarację zgodności. To dokument, z którego dowiemy, się kto jest producentem, jakie wymagania spełnia dany wyrób (potwierdzenie klasy ochronnej) i znajdziemy tam też numer jednostki notyfikowanej, która wydała certyfikat. To jest 4-cyfrowy numer umieszczony przy znaku CE.
Zaznaczam, że dotyczy to półmasek filtrujących, czyli masek stosowanych przez personel medyczny w kontaktach z osobami chorymi, które mogą stanowić źródło zagrożenia.
Są jeszcze maski chirurgiczne, nazywane wymiennie medycznymi. One nie są środkiem ochrony indywidualnej, tylko wyrobem medycznym. Ich zadaniem jest ochrona pacjenta przed ewentualnym zagrożeniem ze strony personelu medycznego, zabezpieczają przed skutkami tego, że na przykład lekarz podczas operacji kichnie albo kaszlnie. Są elementem prewencji zakażeń szpitalnych. Używa się ich standardowo podczas zabiegów. Z powodów epidemicznych masek tych używają też obecnie pacjenci, u których podejrzewa się zakażenie SARS-CoV-2 oraz chorzy na COVID-19.
Maski medyczne, podobnie jak półmaski filtrujące, dzielimy na trzy rodzaje: typ I, typ II i typ IIR. Oczywiście skuteczność na poziomie 95% półmaski filtrującej FFP1 i maski medycznej typ I to nie jest to samo. Maski FFP (filtering face piece) badane są pod kątem zatrzymywania cząstek drobnodyspersyjnych, porównywalnych z wielkością koronawirusa, natomiast w przypadku masek medycznych skuteczność filtracji jest wyznaczana cząstką o wielkości 3 µm, która symuluje kropelki śliny, czyli coś znacznie większego od wirusa.
Maski medyczne muszą spełniać normę EN 14683. Wraz z wyrobem należy dostarczyć deklarację zgodności. W dokumencie tym nie będzie jednak podanej jednostki notyfikowanej, ponieważ nie ma obowiązku wydawania certyfikatu dla masek medycznych. Nie znaczy to jednak, że ich produkcja odbywa się bez kontroli. Wytwórca musi mieć certyfikat, który potwierdza wdrożenie systemu jakości.
Czy w warunkach niedoboru sprzętu z założenia jednorazowego można po zdezynfekowaniu używać wielokrotnie?
Jestem specjalistką od środków ochrony indywidualnej, więc na tym się skupię. O tym, czy półmaska jest przeznaczona do jednokrotnego, czy wielokrotnego użycia mówi oznakowanie NR (non reusable) lub R (reusable) oraz informacja zawarta w instrukcji użytkowania. Dostarczenie takiej instrukcji jest absolutnym obowiązkiem producenta.
Czas użytkowania maski jednorazowej wynosi 8 godzin, po czym należy ją zutylizować. W przypadku maski wielokrotnego użycia sposób dezynfekcji podaje producent. Zastosowany środek musi być skuteczny wobec mikroorganizmu, przed którym maska ma chronić, a jednocześnie nie może negatywnie wpłynąć na poziom parametrów filtracyjnych. Przeprowadzanie dezynfekcji na własną rękę niesie ryzyko zniszczenia półmaski, przy czym użytkownik może tego w ogóle nie zauważyć. Półmaska będzie wyglądała tak samo, jak wcześniej, jednak poziom jej skuteczności się obniży.
Czy zdejmując na jakiś czas jednorazową maskę, można wydłużyć czas jej użytkowania?
Ten czas biegnie, czy jest ona na czyjejś twarzy, czy nie. Trzeba pamiętać, że oprócz koronawirusa są bakterie, a półmaska jest zawsze zawilgocona i ciepła, to dobre warunki do rozwoju różnych mikroorganizmów. One będą się rozwijać także wtedy, gdy zdejmiemy maskę i odłożymy ją na chwilę na biurko.
Wyznaczając dla półmaski limit 8 godzin, czyli jednej zmiany roboczej, kierowano się jej zastosowaniem w przemyśle. W przypadku ochrony zdrowia z naszych badań, które robiliśmy na długo przed pandemią, wynika, że półmaskę należy wymienić na nową po 4 godzinach użytkowania ze względu na szybki rozwój mikroorganizmów (głównie bakterii) w powierzchni filtracyjnej.
Czy to znaczy, że chroniąc się przed zakażeniem, możemy sobie zaszkodzić?
Przepisy BHP mówią jasno, że przy doborze środków ochrony indywidualnej obowiązkiem pracodawcy jest uwzględnienie stanu zdrowia pracownika. Sprzęt ochrony układu oddechowego może być kłopotem dla kogoś z astmą, z alergią, ale w sytuacji zagrożenia nadrzędną sprawą staje się właściwa ochrona, a poza tym zawsze należy przestrzegać zasad higieny. Ręce po zdjęciu półmaski trzeba umyć i zdezynfekować. Jeśli używamy rękawic, to muszą one być utylizowane razem z maską.
Półmaski nie można zostawiać na biurku, obok pacjenta.
Czy przyłbice należy sprawdzać równie skrupulatnie, jak półmaski?
Przyłbice to środki ochrony indywidualnej, dla których wydawany jest certyfikat, więc na nich również powinien widnieć znak CE. Tu chodzi nie tylko o czynniki biologiczne, ale o jakość widzenia, klasę optyczną.
opr. Ewa Stanek-Misiąg
