Borelioza: przyczyny, objawy i leczenie boreliozy z Lyme

Borelioza jest chorobą odkleszczową. Nie ma na nią szczepionki. Diagnozę stawia się na podstawie konstelacji objawów, w tym obecności rumienia wędrującego oraz testów wykonywanych z krwi, rozpoczynając od testu ELISA. W leczeniu stosuje się antybiotyki. Neuroborelioza może wystąpić zarówno w późnej, jak i wczesnej rozsianej fazie boreliozy.

SPIS TREŚCI

• Co to jest borelioza?
• Borelioza - jak dochodzi do zakażenia?
• Borelioza – objawy
• Rozpoznanie boreliozy – przebieg
• Borelioza - leczenie
• Co robić po ugryzieniu przez kleszcza?
• Szczepionka przeciwko boreliozie

Co to jest borelioza?

Borelioza, a właściwie borelioza z Lyme zwana też krętkowicą kleszczową, jest wieloukładową chorobą odzwierzęcą z cechami autoimmunizacji, wywoływaną przez krętki z rodzaju Borrelia, która przenosi się na człowieka za pośrednictwem kleszczy z rodzaju Ixodes. Nazwa choroby pochodzi od miejscowości w Stanach Zjednoczonych, New Lyme i Old Lyme w stanie Connecticut, gdzie w 1977 roku opisano jej pierwsze przypadki, wiążąc serię zapalenia stawów wśród młodzieży z ukąszeniami przez kleszcze.

Rozpoznawanie boreliozy stało się możliwe po wyizolowaniu bakterii Borrelia burgdorferi przez Williego Burgdorfera w 1982 roku.

Borelioza - jak dochodzi do zakażenia?

Krętki dostają się do skóry żywiciela wraz ze śliną żerującego kleszcza. Ryzyko zakażenia zwiększa się wraz z czasem żerowania. Krętki przedostają się następnie z krwią i chłonką do wielu narządów.

Teoretycznie możliwe jest przedostanie się krętków z układu krążenia matki do płodu przez łożysko, jednak jak dotąd nie opisano ani jednego wiarygodnego przypadku boreliozy wrodzonej. Nie opisano też przeniesienia zakażeń za pośrednictwem karmienia piersią ani drogą pokarmową po spożyciu krętków. Nie można zarazić się boreliozą przez bezpośredni kontakt z chorym człowiekiem czy zakażonym zwierzęciem. Nie potwierdzono możliwości przeniesienia zakażenia przez przetoczenie preparatów krwi lub kontakt seksualny.

Zobacz: Czy dziecko mogło zarazić się krętkami boreliozy, kiedy byłam z nim w ciąży? Czy można bezpiecznie współżyć z osobą zakażoną boreliozą?

Kleszcz - wektor boreliozy - garść informacji

Osobny artykuł: Kleszcze - najważniejsze informacje o kleszczach i chorobach przenoszonych przez te pasożyty

Kleszcze mogą żerować na bardzo różnych gatunkach kręgowców, w tym ptakach, gadach i ssakach. Główny rezerwuar krętków stanowią drobne gryzonie (np. myszy polne i leśne, nornice) oraz zwierzęta płowe (np. jelenie). Pełny cykl rozwojowy kleszczy z rodzaju Ixodes trwa od 2 do 3 lat i obejmuje 4 stadia, od jaja przez larwę i nimfę po postać dorosłą. Przed każdym przeobrażeniem oraz złożeniem jaj kleszcz musi posilić się krwią.

Wiosną z jaj wylęgają się larwy, które latem żerują na drobnych kręgowcach (najczęściej myszach), a kolejnej wiosny przekształcają się w nimfy, które także żerują na drobnych kręgowcach, po czym osiągają postać dorosłą. Ta najczęściej żeruje na dużych zwierzętach (np. jeleniach). Dorosłe kleszcze parzą się jesienią oraz zimą, następnie samice składają jaja i cykl się zamyka.

Trzykrotne żerowanie kleszczy na różnych żywicielach zwiększa ryzyko zakażenia kleszczy przez krętki z rodzaju Borrelia. Ludzie są najczęściej zakażani przypadkowo wiosną i latem, w czasie aktywności nimf. W naszej strefie klimatycznej kleszcze najczęściej zamieszkują skraje lasów liściastych i mieszanych z bogatym poszyciem. Bardzo rzadko występują w suchych lasach sosnowych bez poszycia oraz na bagnach i torfowiskach.

Podobnie jak w przypadku innych chorób odzwierzęcych, warunkiem zakażenia jest obecność chorobotwórczych drobnoustrojów w organizmie kleszcza. Szacuje się, że krętkami z rodzaju Borrelia zakażonych jest kilkanaście procent kleszczy. Ponadto większość zakażeń krętkami jest na wczesnym etapie niszczona przez własne mechanizmy obronne ludzkiego organizmu i przebiega bezobjawowo, pozostawiając ślad w postaci obecności swoistych przeciwciał. W Polsce przeciwciała przeciwko krętkom mogą być obecne nawet u kilkunastu procent całkowicie zdrowych osób, które samodzielnie zwalczyły chorobę.

Borelioza w Ameryce Północnej a borelioza w Europie

W Ameryce Północnej boreliozę wywołuje Borrelia burgdorferi, dla której charakterystyczne są objawy stawowe. W Europie i Azji za boreliozę odpowiedzialnych jest co najmniej 5 gatunków krętków z rodzaju Borrelia, przez co obraz kliniczny choroby jest znacznie bardziej zróżnicowany. W Polsce najczęściej spotykane są krętki: Borrelia afzelii, Borrelia garinii. Najwięcej zgłoszeń pochodzi z Polski północnowschodniej, z województw podlaskiego i warmińsko-mazurskiego. Większość zachorowań na boreliozę w północno-wschodniej Polsce wywołuje Borrelia garinii.

Borelioza w Polsce

W 2022 r. w Polsce zarejestrowano więcej zachorowań na boreliozę niż rok wcześniej – ogółem 17,4 tys. przypadków boreliozy, o 38,9% zachorowań więcej niż w ciągu 2021 r., ale było to mniej o 15,8% w porównaniu z 2019 r.

Wskaźnik zapadalności na boreliozę na 100 tys. mieszkańców kraju wyniósł 45,9 przypadku (wzrost o 13,0) i był najwyższy w województwach: podlaskim (81,2 na 100 tys. ludności), małopolskim (79,8) i lubelskim (76,8), a najniższy, kolejny rok z rzędu, w województwie łódzkim (22,6) i wielkopolskim (25,1).

Borelioza – objawy

Borelioza jest chorobą wieloukładową, z elementami autoimmunizacji, dlatego może dawać objawy ze strony różnych narządów i tkanek: skóry, serca, stawów i układu nerwowego.

Charakterystyczne objawy boreliozy to:

• rumień wędrujący
• porażenie nerwu twarzowego
• aseptyczne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
• nabyte bloki serca
• przewlekłe zapalenie stawów
• korzeniowe zespoły bólowe.

Niecharakterystyczne objawy boreliozy takie, jak:

• uczucie osłabienia i zmęczenia
• pogorszenie pamięci
• zaburzenia snu
• trudności w koncentracji

mogą wystąpić w przebiegu właściwie wszystkich chorób przewlekłych (np. miażdżycy, w nadciśnieniu tętniczym), w wyniku przemęczenia związanego z pracą oraz przewlekłego stresu, a także u osób z niedoborami żywieniowymi czy nadużywających alkoholu. Mogą także towarzyszyć starzeniu się. Dlatego nie można na ich podstawie stawiać rozpoznania.

Objawy boreliozy w zależności od fazy choroby

Borelioza zazwyczaj występuje w stadiach (fazach), które cechują różne objawy kliniczne:

• stadium wczesne ograniczone - borelioza we wczesnej miejscowej fazie najczęściej objawia się zmianą pierwotną, czyli rumieniem wędrującym, rzadko - pojedynczym guzkiem, ziarniniakiem limfocytowym skóry
• stadium wczesne rozsiane (narządowe)
  W ciągu kilku tygodni od zakażenia boreliozą może dojść do wczesnego rozsiewu krętków za pośrednictwem krwi i naczyń chłonnych do różnych narządów. Jego typowe objawy to:
• liczne pierścieniowate wtórne rumienie wędrujące (zwykle mniejsze od pierwotnego)
• gorączka
• osłabienie
• bóle mięśniowe
• bóle głowy.
  W obrazie klinicznym mogą dominować:
• objawy ze strony serca – zazwyczaj ujawniają się jako ostre zaburzenia rytmu, szczególnie bloki przedsionkowo-komorowe II i III stopnia, które mogą czasami wymagać elektrostymulacji serca.
  Objawy ze strony mięśnia sercowego są rzadkie i wycofują się samoistnie w ciągu kilku tygodni, a ich ustąpienie przyspiesza antybiotykoterapia. Borelioza nie uszkadza zastawek serca.
• objawy ze strony stawów – zapalenie najczęściej jednego, czasem kilku dużych stawów (kolanowego, skokowego, łokciowego), nawracające zaostrzenia z czasem coraz rzadsze, krótsze i łagodniejsze,
• objawy ze strony układu nerwowego - zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (gorączka, bóle głowy, sztywność karku, dodatnie objawy oponowe i nadwrażliwość na bodźce), porażenia nerwu twarzowego lub innych nerwów czaszkowych, zapalenie nerwu.
• stadium późne - występuje po upływie od kilku miesięcy do kilku lat od pierwotnego zakażenia i może dawać objawy ze strony różnych narządów i układów.

Najczęstszy pierwszy objaw boreliozy - rumień wędrujący

Osobny artykuł: Rumień wędrujący - jak wygląda, leczenie [zdjęcia]

Rumień wędrujący pojawia się po 3–30 dni od wniknięcia krętka, rzadziej później i jest najczęstszym wczesnym objawem boreliozy. W miejscu ukąszenia powstaje zaczerwieniona grudka, która następnie zmienia się w pierścieniowaty płaski, powiększający się rumień z przejaśnieniem w centrum. Rumień wędrujący może być także jednorodny, bez centralnego przejaśnienia.

Rumieniowi wędrującemu mogą towarzyszyć łagodne objawy ogólne: osłabienie, gorsze samopoczucie, gorączka i powiększenie okolicznych węzłów chłonnych.

Rumień wędrujący rozpoznaje się, gdy zmiana spełnia następujące kryteria diagnostyczne:

• średnica ponad 5 cm
• ostre granice
• stopniowe powiększanie się z pozostawieniem przejaśnienia w środku.

Rozpoznanie rumienia wędrującego oznacza konieczność bezzwłocznego rozpoczęcia antybiotykoterapii i nie wymaga potwierdzania badaniami serologicznymi.

Nieleczony rumień wędrujący zwykle zanika samoistnie w ciągu 3–4 tygodni. Nie oznacza to wyleczenia boreliozy. U osób, które nie były leczone, krętki można było wyhodować z wycinków skóry nawet po 6 miesiącach od samoistnego ustąpienia rumienia wędrującego.

Czy można chorować na boreliozę bez objawu rumienia?

Tak, nie u każdej osoby, która zachoruje na boreliozę, pojawia się rumień. Należy też wziąć pod uwagę, że nie zawsze rumień zostanie zauważony (np. na skórze owłosionej głowy) lub odpowiednio rozpoznany przez pacjenta.

Pojawienie się rumienia jest wskazaniem do antybiotykoterapii, co oznacza, że nie trzeba wykonywać wówczas testów z krwi na boreliozę.

Limfocytoma boreliozowa

Limfocytoma boreliozowa (ziarniniak limfocytowy skóry) to niebolesny, sinoczerwony, twardy naciek w postaci guzka, który najczęściej jest umiejscowiony na płatku ucha lub brodawce sutkowej, rzadziej na mosznie. Nieleczony może się utrzymywać do kilku lat.

Przewlekłe zanikowe zapalenie skóry kończyn

Typową zmianą skórną towarzyszącą późnej boreliozie jest przewlekłe zanikowe zapalenie skóry kończyn, które pojawia się po roku do kilku lat od zakażenia i dotyczy zwykle miejsc, w których doszło do ugryzienia przez kleszcze. Zmieniona chorobowo skóra - najczęściej kończyn dolnych lub grzbietowej powierzchni dłoni - jest początkowo obrzęknięta, nadmiernie miękka i żywoczerwona, a następnie stopniowo zanika i cieńczeje (określa się ją jako „skórę papierową”), wyraźnie uwidoczniają się żyły powierzchowne, a skóra nabiera barwy sinej. Przewlekłe zanikowe zapalenie skóry jest wynikiem aktywnego zakażenia przez krętki, co potwierdzono przez wyhodowanie krętków po ponad 10 latach od pojawienia się pierwszych objawów choroby. Najczęściej występuje w zakażeniach wywołanych przez Borrelia afzelii, dlatego nie obserwuje się go w Stanach Zjednoczonych.

Zapalenie stawów

Osobny artykuł: Boreliozowe zapalenie stawów (borelioza stawowa)

Zapalenie stawów może towarzyszyć zarówno późnej, jak i wczesnej postaci boreliozy. Zajęcie stawów zwykle jest niesymetryczne i dotyczyć może kolan (najczęściej), barków, stawów biodrowych, stawów nadgarstkowych, skokowych oraz drobnych stawów dłoni. Rzadziej w przebiegu boreliozy zajęte są ścięgna, a bardzo rzadko mięśnie. Objawy zapalenia układu ruchu najczęściej utrzymują się przez kilka miesięcy i nawracają wielokrotnie, ale z coraz mniejszą intensywnością. U zdecydowanej większości chorych (90%) zmiany stawowe ustępują po właściwym leczeniu antybiotykiem. Zapalenie stawów zwykle występuje w przebiegu zakażeń Borrrelia burgdorferi.

Przetrwałe zapalenie stawów oporne na antybiotykoterapię jest definiowane jako przetrwałe zapalenie błony maziowej stawu, które utrzymuje się powyżej 2 miesięcy od zakończenia dożylnej terapii antybiotykiem (ceftriakson). Problem ten dotyczy około 10% chorych na boreliozowe zapalenie stawów w USA i występuje najczęściej u osób z genetycznymi predyspozycjami do zapaleń stawów (haplotyp HLA DR4).

Neuroborelioza

Osobny artykuł: Neuroborelioza - objawy, diagnostyka i leczenie

Zajęcie układu nerwowego, czyli neuroborelioza, może wystąpić zarówno w późnej, jak i wczesnej rozsianej fazie boreliozy, i dotyczyć zarówno ośrodkowego (mózg i rdzeń kręgowy), jak i obwodowego układu nerwowego (nerwy). Zwykle przebiega jako aseptyczne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i korzeni nerwowych (zespół Banwartha), zapalenie pojedynczych nerwów (najczęściej nerwu twarzowego we wczesnym okresie boreliozy), bardzo rzadko zapalenia mózgu lub rdzenia kręgowego. Do objawów neuroboreliozy należą zaburzenia: widzenia, słuchu, połykania, czucia. Zdarzają się korzeniowe zespoły bólowe splotu barkowego lub odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa. Nieleczona neuroborelioza może się objawiać postępującymi zaburzeniami funkcji poznawczych i pamięci, czyli postępującą encefalopatią.

Zobacz też: Odkleszczowe zapalenie mózgu

Przyczyną neuroboreliozy mogą być wszystkie trzy najważniejsze gatunki krętków z rodzaju Borrelia, najczęściej Borrelia garinii, rzadziej Borrelia afzelii. Zajęcie układu nerwowego prawdopodobnie jest najczęstszą postacią rozsianego zakażenia wywołanego przez Borrelia burgdorferi w Europie.

Boreliozie przypisuje się wiele różnych objawów, w tym mało charakterystyczne dolegliwości ze strony układu nerwowego, jak gorszą pamięć, zaburzenia snu, osłabienie czy trudności w koncentracji. Według szacunków odczuwa je ok. 5% ludzi. Trzeba też wiedzieć, że mogą one towarzyszyć wielu chorobom, w tym chorobom cywilizacyjnym, a neuroborelioza jest tylko jedną z wielu możliwych przyczyn zaburzeń funkcji układu nerwowego, zdecydowanie nie najczęstszą. Wykrycie swoistych przeciwciał dowodzi kontaktu z krętkiem, natomiast nie wyklucza innych chorób, które także należy brać pod uwagę u chorych z opisanymi mało charakterystycznymi zaburzeniami poznawczymi.

Zajęcie oka, siatkówki i naczyniówki, w przebiegu boreliozy jest rzadkie. Występuje u 1–3% chorych na boreliozę z objawami neurologicznymi. Zmiany oczne mogą występować samodzielnie lub towarzyszyć innym objawom boreliozy.

Niektóre przypadki zakażeń krętkami z rodzaju Borrelia przebiegają odmiennie niż w opisanym schemacie. Kolejność występowania wymienionych objawów także może być różna. Pierwszymi objawami boreliozy z Lyme, bez poprzedzającego rumienia wędrującego, mogą być: rumień mnogi, aseptyczne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub zapalenie stawów.

Czy objawy u dzieci różnią się od objawów u dorosłych?

Borelioza u dzieci i dorosłych to ta sama choroba, choć czasami u dzieci borelioza może mieć nieco inny przebieg i inne objawy niż u dorosłych. Przewlekłe zanikowe zapalenie skóry kończyn bardzo rzadko występuje u dzieci.

Neuroborelioza u dzieci przebiega jako zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub porażenie nerwu twarzowego. Leczenie odbywa się w warunkach szpitalnych. Inne postaci neuroboreliozy, które występują u dorosłych, bardzo rzadko pojawiają się u dzieci. Przeczytaj więcej: Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – nie czekać!

Zapalenie stawów u dzieci dotyczy głównie dużych stawów, najczęściej stawu kolanowego. Przebiega zwykle z obrzękiem, nadmiernym uciepleniem (skóra w okolicy kolana jest cieplejsza) i bólem. Gorączka nie występuje.

Rzadką postacią boreliozy występującą u dzieci jest pseudochłoniak boreliozowy skóry, który zwykle pojawia się na małżowinie usznej.

Borelioza oczna u dzieci występuje niezwykle rzadko.

Rozpoznanie boreliozy – przebieg

Boreliozę rozpoznaje się na postawie objawów klinicznych – wyłącznie lub w połączeniu z dodatnimi wynikami badań serologicznych pod kątem swoistych przeciwciał.

Według uznanych na świecie kryteriów amerykańskiego CDC (Centers of Disease Control, Centra Kontroli i Zapobiegania Chorób), rozpoznanie wczesnej boreliozy u chorego, który przebywał na obszarze endemicznym dla boreliozy, można postawić na podstawie samej obecności rumienia wędrującego, ponieważ w czasie ujawnienia się rumienia wędrującego badania serologiczne mogą jeszcze dawać ujemne wyniki. W późniejszych stadiach boreliozy do rozpoznania wymagane są typowe objawy kliniczne rozsiewu krętków wraz z laboratoryjnym (serologicznym) potwierdzeniem zakażenia. Dodatni wynik hodowli Borrelia burgdorferi stanowi pewny dowód zakażenia boreliozą, jednak rzadko udaje się wyizolować krętki ze zmian towarzyszących boreliozie, z wyjątkiem rumienia wędrującego.

Testy na boreliozę – ELISA, Western Blot, multiplex

Osobny artykuł: Badania na boreliozę - testy ELISA i Western-blot

Badania serologiczne wykonywane w diagnostyce boreliozy są dwuetapowe. Najpierw wykonuje się ilościowy test przesiewowy ELISA w celu wykrycia swoistych przeciwciał w surowicy krwi. Jego ujemny wynik oznacza, że czynna borelioza jest nieprawdopodobna i nie wymaga potwierdzenia testem przewidzianym na drugim etapie. Wynik dodatni lub wątpliwy należy potwierdzić metodą immunoblot, np. testem Western Blot lub multiplex. Ujemny wynik testu potwierdzenia, nawet przy bardzo dużym mianie przeciwciał w teście przesiewowym ELISA, wyklucza boreliozę. Dodatni można traktować jako dodatni wynik obowiązujący.

Podobnie należy traktować izolowany dodatni wynik jedynie w klasie IgM (bez dodatnich IgG). Jeśli utrzymuje się przez ponad miesiąc, z bardzo dużym prawdopodobieństwem można przyjąć, że jest wynikiem fałszywie dodatnim, gdyż chorzy na boreliozę powinni w ciągu kilku tygodni wytworzyć swoiste przeciwciała w klasie IgG.

Przeciwciała w klasie IgG mogą po skutecznym leczeniu boreliozy utrzymywać się u części osób przez miesiące i lata. Dlatego kontrolowanie miana swoistych przeciwciał po zakończeniu leczenia antybiotykiem, jak też ich późniejsze okresowe sprawdzanie nie ma uzasadnienia. Z tego samego powodu testów serologicznych w kierunku boreliozy nie powinno się wykonywać u osób zdrowych, które samodzielnie zwalczyły chorobę. W Polsce dodatnie wyniki badań serologicznych ma około kilkunastu procent zupełnie zdrowej populacji. Dodatni wynik testu u osoby bez objawów boreliozy dowodzi jedynie kontaktu z krętkami w przeszłości, co jest częstym zjawiskiem w polskiej populacji i nie jest wystarczającym wskazaniem do leczenia. Należy pamiętać, że taki pacjent nie tylko nie odniesie korzyści z leczenia, ale też niepotrzebnie jest narażony na ryzyko wystąpienia działań niepożądanych zastosowanych antybiotyków.

Pomocniczą rolę w diagnostyce neuroboreliozy ma porównanie miana swoistych przeciwciał przeciwko Borrelia burgdorferi w klasie IgG w płynie mózgowo-rdzeniowym z mianem przeciwciał w surowicy. Jeżeli miano przeciwciał w płynie mózgowo-rdzeniowym jest większe, sugeruje to wewnątrzoponową produkcję swoistych przeciwciał, czyli zakażenie ośrodkowego układu nerwowego.

Testy na boreliozę – LTT, PCR

Do badań, których stosowania się nie zaleca, należy m.in. popularny test LTT (transformacji limfocytów, Lymphocyte Transformation Test). Polega on na ocenie odpowiedzi limfocytów na antygeny krętkowe in vitro (w warunkach hodowli). Jego celem jest określenie czy układ odpornościowy miał kontakt z krętkami z rodzaju Borrelia. Potwierdzenie styczności następuje, gdy limfocyty pobrane od pacjenta wbudują znacznik izotopowy. Jest to interpretowane jako dodatni wynik badania. Testu LTT do tej pory nie zweryfikowano i jest oficjalnie niezalecany w diagnostyce boreliozy.

Takich niesprawdzonych metod jest wiele, np. ocena liczebności subpopulacji limfocytów CD57, poszukiwanie krętków w kleszczach, poszukiwanie postaci „cyst”, poszukiwanie form L w tkankach, testy VCS (Visual Contrast Sensitivity), biorezonans, kanały energetyczne.

Należy wiedzieć, że popularne wśród pacjentów i promowane przez stowarzyszenie chorych na boreliozę oraz laboratoria diagnostyczne badanie kleszcza metodą PCR w celu wykrycia DNA krętków z rodzaju Borrelia wykrywa materiał genetyczny, natomiast nie umożliwia odróżnienia aktywnego, zaraźliwego zakażenia od obecności resztek DNA nieżywych drobnoustrojów. W diagnostyce boreliozy metody PCR stosuje się rzadko. Czasami wykorzystuje się je do badania płynu stawowego, płynu mózgowo-rdzeniowego, ewentualnie wycinka skóry pacjenta.

Podejmowanie decyzji klinicznych na podstawie wyników uzyskanych za pomocą niezalecanych i niezweryfikowanych metod diagnostycznych jest ryzykowne zarówno dla pacjenta, jak i lekarza.

Borelioza leczenie – antybiotyki na boreliozę

Podstawowe znaczenie w leczeniu boreliozy ma wyeliminowanie zakażenia krętkami. Borelioza jest chorobą bakteryjną, którą leczy się skutecznie antybiotykami, które wykazują aktywność wobec bakterii B. burgdorferi. Ponadto stosuje się leczenie objawowe, które łagodzi dolegliwości towarzyszące, np. w leczeniu zapalenia stawów są to niesteroidowe leki przeciwzapalne.

Zwykle u osób chorych na wczesną boreliozę zaleca się stosowanie doksycykliny. W zależności od jej postaci leczenie może trwać różnie długo – od 7 do 28 dni. W przypadku pojawienia się rumienia wędrującego leczenie trwa 7–21 dni. Leczenie doksycykliną ma tę przewagę nad innymi antybiotykami, że działa także inne choroby przenoszone przez kleszcze, np. na ludzką erlichiozę. Ma też ograniczenia – doksycykliny nie powinno się podawać w czasie ciąży i laktacji oraz dzieciom poniżej 8. rż. Alternatywne leczenie, czyli inne antybiotyki, można stosować na przykład u osób, które nie tolerują doksycykliny. W zależności od postaci boreliozy, czyli jakich narządów i układów dotyczą objawy, może to być amoksycylina, cefuroksym, ceftriakson, azytromycyna. Nie zaleca się leczenia dłuższego niż 28 dni!

Zapalenie stawów w przebiegu boreliozy można skutecznie leczyć antybiotykami podawanymi doustnie albo dożylnie – zaleca się podawanie doksycykliny przez 28 dni. Zwykle leczenie takie jest skuteczne i powoduje wyzdrowienie. U niewielkiego odsetka pacjentów może dojść do nawrotów. Wówczas stosuje się inny antybiotyk – ceftriakson przez 14–28 dni.

Maksymalny czas trwania zalecanej aktualnie antybiotykoterapii to 28 dni. Jak dotąd nie zaobserwowano oporności krętków z rodzaju Borrelia na rutynowo stosowane w tej chorobie antybiotyki.

Tempo powrotu do zdrowia może również się różnić w zależności od konkretnych objawów. Może to trwać od kilku tygodni do miesięcy po zakończeniu leczenia antybiotykami.

Może Cię zainteresować: Rada Ekspertów NIL przeciwna stosowaniu "metody ILADS" w leczeniu boreliozy

Borelioza – czy można ją całkowicie wyleczyć?

W zdecydowanej większości przypadków boreliozę można wyleczyć za pomocą antybiotyków. Choć niektórzy chorzy skarżą się na subiektywne objawy, takie jak: ból głowy, ból mięśniowo-szkieletowy, ból stawów, senność, zaburzenia poznawcze czy przewlekłe zmęczenie, które utrzymują się kilka tygodni lub miesięcy po zakończeniu leczenia antybiotykiem, ich występowanie nie dowodzi jeszcze obecności żywych krętków w ich organizmach. Podobnie dzieje się w przypadku krztuśca. Po skutecznym leczeniu antybiotykiem, które prowadzi do eliminacji pałeczek krztuśca Bordetella pertussis z dróg oddechowych chorzy nadal kaszlą przez wiele tygodni, ponieważ toksyny wytwarzane przez pałeczki krztuśca uszkodziły drogi oddechowe. Zabicie bakterii nie oznacza też natychmiastowego powrotu do pełni zdrowia.

Co robić po ugryzieniu przez kleszcza?

Najważniejsze jest jak najszybsze usunięcie kleszcza.

Ryc. A-E. Za pomocą pęsety (najlepiej zakrzywionej) uchwyć kleszcza za główkę jak najbliżej skóry. Usuń kleszcza poprzez pociąganie go jednostajnym ruchem pionowo do góry

Miejsce ukąszenia należy oczyścić, zdezynfekować i obserwować przez następny miesiąc. W razie pojawienia się jakichkolwiek objawów lub silnych obaw związanych z ukąszeniem warto zasięgnąć porady lekarskiej.

Więcej na temat prawidłowej techniki usuwania kleszcza: https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/pierwszapomoc/66747,jak-usunac-wyciagnac-kleszcza

W przypadku wystąpienia rumienia wędrującego w miejscu ukąszenia lub innych objawów, które mogą odpowiadać boreliozie należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza. Jeżeli to możliwe, dobrze jest wykonać zdjęcie zmiany skórnej.

Jaki lekarz zajmuje się boreliozą?

W przypadku podejrzenia boreliozy, należy zgłosić się do lekarza rodzinnego, który zweryfikuje objawy i skieruje na badania. Jeśli występuje rumień wędrujący, badania nie są konieczne do rozpoznania boreliozy, a lekarz rodzinny od razu przepisze antybiotyk. Nie należy z tym zwlekać, tylko udać się niezwłocznie po zauważeniu rumienia!

Poważne objawy, takie jak silny ból głowy, zaburzenia świadomości, gorączka, porażenie nerwów czaszkowych i inne objawy, które mogą towarzyszyć neuroboreliozie wymagają pilnej interwencji lekarskiej, dlatego w przypadku ich wystąpienia należy zadzwonić po karetkę pogotowia lub zgłosić się na SOR w zależności od stanu chorego. Osoby takie są leczone na oddziałach neurologicznych. Jeśli występują oczne objawy boreliozy, konieczna jest konsultacja okulistyczna.

Osoby, u których wystąpiło zapalenie stawów lub doszło do nawrotu zapalenia stawów, mogą zostać skierowane do lekarza chorób zakaźnych lub reumatologa, jeśli sytuacja tego wymaga.

Szczepionka przeciwko boreliozie

Nie istnieje jeszcze szczepionka przeciwko boreliozie. Jedyną metodą profilaktyki boreliozy jest zapobieganie ukąszeniom przez kleszcze. Zobacz: Jak zapobiegać ukłuciom przez kleszcze? Co odstrasza kleszcze?