Infekcyjne zapalenie wsierdzia (IZW) to choroba wywołana zwykle bakteriami, w której dochodzi do zapalenia wsierdzia. IZW to poważna, zagrażająca życiu choroba i wymaga leczenia szpitalnego. Objawy są zwykle niecharakterystyczne i należą do nich wysoka gorączka z potami, złe samopoczucie, osłabienie, ból stawów i mięśni oraz nudności.
Co to jest infekcyjne zapalenie wsierdzia?
Infekcyjne zapalenie wsierdzia (IZW) jest chorobą rozwijającą się w wyniku zakażenia wsierdzia. Wsierdzie to najbardziej wewnętrzna warstwa ściany serca, czyli błona zbudowana z tkanki łącznej, wyścielająca od wewnątrz jamy serca – przedsionki i komory. Infekcyjne zapalenie wsierdzia najczęściej rozwija się w obrębie zastawek, a także komór i przedsionków lub dużych naczyń krwionośnych klatki piersiowej (np. zwężonej cieśni aorty), połączeń naczyniowych lub „ciał obcych” w sercu (np. elektrod stymulatora, potocznie rozrusznika serca).
Najczęściej IZW dotyczy zastawki aortalnej i mitralnej, rzadziej trójdzielnej, a u niektórych osób dwóch lub więcej zastawek.
Czy infekcyjne zapalenie wsierdzia jest częste?
Częstość występowania IZW oszacowano w 2019 r. na 13,8 przypadku/100 000 osób/rok; jest większa wśród osób powyżej 60. rż. Mężczyźni chorują częściej niż kobiety. Obecnie większość dorosłych chorych jest w wieku 50–70 lat. Obserwuje się zwiększenie częstości zachorowań spowodowanych procedurami medycznymi u coraz starszych osób. Zwiększa się częstość występowania IZW w przebiegu wypadania płatka zastawki mitralnej oraz po wszczepieniu sztucznej zastawki i innych urządzeń: stymulatora, kardiowertera-defibrylatora, urządzenia do resynchronizacji. Dorośli z wrodzoną wadą serca chorują na IZW ponad 30-krotnie częściej niż dorośli w populacji ogólnej. IZW po wszczepieniu zastawki występuje z częstością 1–6% (częściej w przypadku tzw. zastawek biologicznych), co stanowi 10–30% wszystkich zachorowań na IZW.
Infekcyjne zapalenie wsierdzia – przyczyny
IZW u dorosłych spowodowane jest w większości przez bakterie. Dotyczy to ponad 90% przypadków. Rzadziej czynnikiem sprawczym są grzyby, chlamydie, riketsje i mikoplazmy.
Infekcyjne zapalenie wsierdzia – czynniki ryzyka
Choroby i sytuacje predysponujące do IZW na własnej zastawce:
- przebyta choroba reumatyczna
- niereumatyczne, zwyrodnieniowe wady zastawkowe serca
- kardiomiopatia przerostowa
- wrodzone wady serca (zwłaszcza zastawki aortalnej, np. zastawka dwupłatkowa, koarktacja aorty)
- przebyte wcześniej zapalenie wsierdzia
- zmniejszona odporność z powodu np. immunosupresji (np. po przeszczepieniu narządu), zakażenia wirusem HIV
- wszczepione urządzenie do elektroterapii (np. rozrusznik serca)
- centralny cewnik żylny lub tętniczy
- niedawne zabiegi stomatologiczne, chirurgiczne.
Coraz ważniejszym czynnikiem predysponującym do IZW jest dożylne przyjmowanie narkotyków u osób uzależnionych. IZW u tych osób dotyczy młodej populacji, częściej mężczyzn.
U 25–45% chorych nie udaje się zidentyfikować czynnika sprzyjającego rozwojowi IZW. Do rozwoju zakażenia predysponują „ciała obce”, np. protezy zastawkowe (wszczepione zastawki), łaty naczyniowe, elektrody wewnątrzsercowe, długo utrzymywane cewniki w żyłach centralnych.
Infekcyjne zapalenie wsierdzia – objawy
Objawy infekcyjnego zapalenia wsierdzia są niecharakterystyczne – może to być wysoka gorączka z dreszczami albo przedłużający się stan podgorączkowy z towarzyszącym nadmiernym poceniem się, także w nocy. Ponadto może występować złe samopoczucie, osłabienie, ból stawów i mięśni, brak apetytu i utrata masy ciała, ból głowy, nudności.
Inne objawy zależą m.in. od tego, czy zajęta jest prawa, czy lewa część serca.
Jeśli zajęta jest lewa część serca, to mogą pojawić się objawy związane z zatorami:
- niedowład połowiczy, zaburzenia mowy, w zmiany zachowania
- ból brzucha lub pleców
- ból w klatce piersiowej
- zaburzenia widzenia
- ból kończyny lub kończyn
- wybroczyny w skórze, czyli czerwone małe plamki
- wybroczyny krwawe pod płytką paznokciową, czyli małe czerwone punkciki widoczne pod paznokciami
- guzki Oslera – bolesne, czerwone, plamy umiejscowione głównie na palcach rąk i stóp
- objaw Janewaya – niebolesne plamy krwotoczne na dłoniach i podeszwach
- powiększenie śledziony i wątroby.
Jeśli zajęta jest prawa część serca, to mogą wystąpić objawy zapalenia płuc i zatorowości płucnej – kaszel i ból w klatce piersiowej, a także krwioplucie i duszność, choć rzadko. W długo trwającym IZW mogą pojawić się cechy niewydolności prawej komory, czyli obrzęki zlokalizowane w najniżej położonych częściach ciała, np. wokół kostek, a u chorych leżących okolicy lędźwiowo-krzyżowej, ból lub uczucie dyskomfortu w jamie brzusznej wskutek powiększenia wątroby, oddawanie moczu w nocy, brak łaknienia, nudności i zaparcie.
Infekcyjne zapalenie wsierdzia – diagnostyka
Objawy zapalenie wsierdzia nie są zwykle charakterystyczne, dlatego rozpoznanie tej choroby opiera się na wywiadzie, badaniu przedmiotowym i badaniach dodatkowych. Jeśli lekarz podejrzewa infekcyjne zapalenie wsierdzia, kieruje pacjenta na badania dodatkowe, takie jak:
- posiewy krwi, czyli pobranie trzech próbek krwi (zwykle w odstępach 30 minut) i próba hodowli drobnoustrojów, żeby zidentyfikować czynnik etiologiczny, czyli ten, który powoduje infekcję
- badanie echokardiograficzne, czyli echo serca – w tym badaniu lekarz może zobaczyć tzw. wegetacje, czyli ruchome twory składające się z drobnoustrojów i fragmentów komórek przytwierdzone do wsierdzia lub do sztucznego materiału w sercu (np. sztucznej zastawki), uszkodzenie zastawek i inne zmiany okołozastawkowe – ropnie, tętniaki rzekome, przetoki wewnątrzsercowe
- badania laboratoryjne krwi, w wynikach których może się pojawić przyśpieszone OB, leukocytoza, czyli zwiększona liczba leukocytów, niedokrwistość, zwiększone stężenia fibrynogenu, CRP i immunoglobulin we krwi
- badania laboratoryjne moczu – w moczu mogą być wykryte krwinki i białko (krwinkomocz i białkomocz)
- badania obrazowe, takie jak RTG klatki piersiowej, rezonans magnetyczny i tomografia komputerowa.
Infekcyjne zapalenie wsierdzia – leczenie
Leczenie infekcyjnego zapalenia wsierdzia polega przede wszystkim na eliminacji drobnoustroju, który wywołał zapalenie. W tym celu stosuje się antybiotyki. Czasami konieczna może być operacja w celu naprawy lub wymiany uszkodzonych zastawek serca i usunięcia wszelkich pozostałych śladów zakażenia. IZW jest poważną chorobą i dlatego leczenie odbywa się w szpitalu.
Jeśli zapalenie wsierdzia jest spowodowane infekcją grzybiczą, podaje się leki przeciwgrzybicze. Niektóre osoby muszą przewlekle stosować leki przeciwgrzybicze, aby zapobiec nawrotowi zapalenia wsierdzia.
Infekcyjne zapalenie wsierdzia jest poważną, zagrażająca życiu chorobą i wymaga natychmiastowego leczenia!
Po wyleczeniu IZW konieczne są wizyty kontrolne, ambulatoryjne – zwykle po upływie 1, 3, 6 i 12 mies. od zakończenia leczenia szpitalnego.
Infekcyjne zapalenie wsierdzia – powikłania
Powikłania infekcyjnego zapalenia mogą być poważne. Wegetacje, czyli twory złożone z drobnoustrojów i martwych komórek w sercu mogą się oderwać i tętnicami przemieścić do różnych narządów – mózgu, płuc, nerek, a także kończyn i spowodować zator.
Do powikłań infekcyjnego zapalenia wsierdzia należą:
- niewydolność serca
- uszkodzenie zastawki serca
- udar mózgu
- ropnie w sercu, mózgu, płucach i innych narządach
- zatorowość płucna
- uszkodzenie nerek
- powiększenie śledziony.
Infekcyjne zapalenie wsierdzia (IZW) – zapobieganie
Do metod zapobiegania występowaniu infekcyjnemu zapaleniu wsierdzia należą:
- higiena jamy ustnej i skóry (wizyty u dentysty 2 razy w roku w przypadku osób obciążonych dużym ryzykiem i raz w roku w pozostałych przypadkach)
- odkażanie ran
- eradykacja, czyli eliminacja lub ograniczenie przewlekłego nosicielstwa bakterii na skórze i w drogach moczowych
- stosowanie antybiotyków w przypadku jakiegokolwiek ogniska zakażenia bakteryjnego
- niestosowanie antybiotyków bez porady lekarza
- rygorystyczne środki zapobiegania zakażeniom przy każdym zabiegu związanym z ryzykiem IZW
- unikanie piercingu i tatuaży
- przestrzeganie zaleceń lekarza, jeśli przepisał antybiotyki np. przed zabiegami stomatologicznymi, takimi jak ekstrakcja (usunięcie) zęba, zabiegi w obrębie przyzębia, leczenie kanałowe, usuwanie kamienia nazębnego, implantacja zęba.
