Użądlenia przez owady są w Polsce zwykle powodowane przez osy, pszczoły, szerszenie lub trzmiele. U większości osób po użądleniu dochodzi do niegroźnej reakcji miejscowej, natomiast u osób nadwrażliwych może dojść do reakcji uogólnionej, a nawet wstrząsu anafilaktycznego, który zagraża życiu.
Użądlenia przez owady: które są najbardziej niebezpieczne?
W Polsce najgroźniejsze są owady błonkoskrzydłe: osa, pszczoła, szerszeń, trzmiel. Ich jad może u osób nadwrażliwych wywoływać anafilaksję, czyli poważną reakcję alergiczną, w tym wstrząs anafilaktyczny, który jest stanem zagrożenia życia. Przy użądleniu przez wiele owadów, a w przypadku szerszenia – już jednego lub kilku, jad może działać toksycznie, wywołując poważne objawy, podobne do tych występujących przy anafilaksji. Jeśli w miejscu użądlenia zostało żądło, można z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, że to użądlenie przez pszczołę, ponieważ pszczoły po wbiciu żądła w skórę człowieka nie są w stanie go wyciągnąć i giną. Inne owady, takie jak trzmiele, osy i szerszenie mogą żądlić wielokrotnie.
Pszczoła
Trzmiel
Osa
Bzyg
Szerszeń
Reakcje na użądlenie przez owady
Po użądleniu przez owady może dojść do różnych reakcji, w zależności od wrażliwości konkretnej osoby, gatunku owada i okoliczności.
Reakcje miejscowe:
- miejscowa zwyczajna (niealergiczna) reakcja, czyli ból, rumień (zaczerwienienie) i niewielki obrzęk w miejscu użądlenia; objawy te zazwyczaj ustępują w ciągu kilku godzin lub dni; reakcja ta zwykle nie wymaga leczenia i nie pociąga za sobą negatywnych skutków zdrowotnych
- miejscowa duża alergiczna reakcja – po użądleniu pojawia się obrzęk o średnicy ponad 10 cm utrzymujący się dłużej niż 24 godziny, któremu mogą towarzyszyć: złe samopoczucie, uczucie rozbicia, dreszcze, gorączka lub ból głowy, a także powiększenie węzłów chłonnych; wystąpienie takiej reakcji nie zwiększa istotnie ryzyka wystąpienia reakcji uogólnionej w razie kolejnego użądlenia.
U niektórych osób mogą wystąpić reakcje uogólnione:
- uogólniona reakcja alergiczna, która może mieć cztery stopnie nasilenia:
- stopień I – uogólniona pokrzywka, świąd skóry, poczucie choroby, niepokój
- stopień II – jakikolwiek z wyżej wymienionych objawów i co najmniej 2 z następujących: obrzęk naczynioruchowy, uczucie ucisku w klatce piersiowej, nudności, wymioty, biegunka, ból brzucha, zawroty głowy
- stopień III – jakikolwiek z wyżej wymienionych objawów i co najmniej 2 z następujących: duszność z „graniem w piersiach”, świszczący wydech, stridor (świszczący dźwięk), zaburzenia połykania, zaburzenia mowy, chrypka, osłabienie, zamroczenie, lęk przed śmiercią
- stopień IV – jakikolwiek z wyżej wymienionych objawów i co najmniej 2 z następujących: spadek ciśnienia tętniczego krwi, utrata przytomności, nietrzymanie moczu i stolca, sinica.
Przeczytaj więcej: Alergia na jad owadów - uogólniona toksyczna reakcja, która występuje po użądleniu przez wiele owadów jednocześnie; może wystąpić uszkodzenie mięśni, w tym uszkodzenie mięśnia sercowego, zaburzenia czynności wątroby lub nerek, niedokrwistość hemolityczna i zaburzenia krzepnięcia
- nietypowa reakcja (np. choroba posurowicza, zapalenie naczyń, zespół Guillaina i Barrégo), która występuje bardzo rzadko, co najmniej kilka dni od użądlenia.
Pierwsze objawy reakcji anafilaktycznej pojawiają się najczęściej już w ciągu kilku minut po użądleniu. Rzadko reakcja alergiczna przebiega dwufazowo, z ponownym wystąpieniem objawów po wolnym od objawów okresie trwającym od kilku do kilkunastu godzin.
Użądlenie przez owady – co robić po użądleniu?
W razie użądlenia przez pszczołę niezwłocznie usuń żądło, podważając je płaskim przedmiotem (np. kartonikiem, kartą do bankomatu) lub paznokciem. Nie uciskaj (np. pęsetą) zbiorniczka jadowego znajdującego się na żądle, żeby nie uwolnić większej ilości jadu. Dalsze postępowanie zależy od rodzaju reakcji.
Jeśli doszło do zwykłej (niealergicznej) reakcji miejscowej, leczenie nie jest konieczne. Można umyć miejsce użądlenia wodą z mydłem, przyłożyć chłodny okład, np. wacik nasączony czystą zimną wodą albo lód (nie należy przykładać lodu bezpośrednio na skórę!). Jeśli użądlenie znajduje się na kończynie, można ją unieść do góry. Nie należy rozdrapywać użądlenia ani dotykać go brudnymi rękami!
W przypadku dużej reakcji miejscowej należy przyłożyć zimne okłady, które zmniejszają ból i obrzęk. Można także przyjąć lek przeciwhistaminowy (np. bilastynę, ceteryzynę, loratadynę) lub posmarować miejsce użądlenia kremem lub maścią z glikokortykosteroidami. W wyjątkowych przypadkach – przy bardzo rozległym lub długo utrzymującym się obrzęku – lekarz może zalecić przyjmowanie glikokortykosteroidów doustnie przez kilka dni.
W przypadku dużej reakcji miejscowej w obrębie jamy ustnej i gardła należy wezwać pogotowie ratunkowe, ze względu na ryzyko wystąpienia niedrożności dróg oddechowych i ostrej niewydolności oddechowej. Jeśli pacjent ma adrenalinę do samodzielnego podania, należy ją podać.
Jeśli w wyniku użądlenia dojdzie do uogólnionej reakcji alergicznej i wstrząsu anafilaktycznego, należy usunąć żądło, podać pacjentowi w przednio-boczną powierzchnię uda adrenalinę (jeśli ją ma), wezwać pogotowie ratunkowe. Jeśli pacjent ma lek przeciwhistaminowy, może go przyjąć. Należy ułożyć kończyny dolne poszkodowanego nieco wyżej względem reszty ciała. Nie dotyczy to osób z zaburzeniami oddychania, wymiotujących i kobiet w zaawansowanej ciąży – wówczas konieczne jest ułożenie na lewym boku.
Przeczytaj więcej: Wstrząs anafilaktyczny (anafilaksja) – objawy, przyczyny i leczenie
Osoby, u których wystąpiła anafilaksja, powinny nosić przy sobie zestaw pierwszej pomocy – ampułkostrzykawkę lub autowstrzykiwacz z adrenaliną do samodzielnego wstrzyknięcia w przednio-boczną powierzchnię uda, lek przeciwhistaminowy i glikokortykosteroidy. Lekarz przeszkoli pacjenta, a także da mu pisemną instrukcję, co robić w przypadku użądlenia.
Użądlenia owadów – jak się przed nimi zabezpieczyć?
Do środków zapobiegawczych należy:
- usunięcie przez specjalnie przeszkolone osoby gniazd os lub szerszeni ze strychów
- nieprzebywanie w okolicy uli (zwłaszcza w okresie wybierania miodu) lub gniazd os
- niespożywanie na wolnym powietrzu posiłków i słodkich napojów, zwłaszcza z niezabezpieczonych naczyń
- zachowanie szczególnej ostrożności w okolicy miejsc, które przyciągają osy i szerszenie – np. w sadach, miejscach spożywania posiłków na wolnym powietrzu, śmietnikach
- niedrażnienie owadów, które na ogół atakują tylko w obronie własnej lub gniazda; machanie rękami i odganianie owadów może je rozdrażnić i sprowokować do ataku
- umieszczenie siatek ochronnych w oknach
- niechodzenie boso po trawie.
Środki odstraszające owady (repelenty) są nieskuteczne w przypadku owadów błonkoskrzydłych.
Użądlenie przez owady – kiedy wezwać pogotowie ratunkowe?
Bezwzględnie wezwij pogotowie ratunkowe (112), jeśli:
- doszło do obrzęku wargi, gardła lub języka
- oddech jest przyspieszony lub występują trudności z oddychaniem, np. świszczący oddech lub duszność
- odczuwany jest ucisk w gardle lub trudności z przełykaniem
- skóra, język lub usta sinieją – stają się niebieskie, szare lub blade
- występuje dezorientacja, senność, zawroty głowy
- osoba użądlona nie odpowiada na pytania, jest w utrudnionym kontakcie, zachowuje się nielogicznie
- doszło do omdlenia
