Ofiara zgwałcenia budzi popłoch

Zgwałconą kobietę, która ma zasoby, stać na prywatnego psychologa, na adwokata. Natomiast do państwowego systemu pomocy trafiają osoby ubogie, z wielodzietnych, biednych rodzin, ludzie z niepełnosprawnościami, często ofiary z wtórną, wielokrotną traumą.

Fot. pixabay.com

Skala przemocy seksualnej

Ofiarami przestępstw na tle seksualnym są znacznie częściej kobiety aniżeli mężczyźni. Z danych GUS dotyczących przestępstw zgwałcenia w Polsce wynika, że w latach 2013–2018 kobiety stanowiły średnio 92% pokrzywdzonych. Generalnie liczba przestępstw zgwałcenia stwierdzonych przez policję w latach 2000–2017 systematycznie spadała: z 2399 w 2000 roku do 1262 w 2017 roku.

Oficjalne statystyki policyjne nie odzwierciedlają jednak rzeczywistej skali zjawiska. Przemoc seksualna ze strony mężczyzn jest niestety powszechnym doświadczeniem kobiet. Pokazuje to m.in. raport o przemocy seksualnej „Przełamać tabu”, opublikowany w 2016 roku przez Fundację na rzecz Równości i Emancypacji STER (www. bit.ly/3a8bgCY). W grupie 451 kobiet, które wzięły udział w badaniu, zdecydowana większość – 91,8% – doświadczyła w swoim życiu jakiejś formy przemocy seksualnej. 87% respondentek spotkało się w życiu z różnymi formami molestowania seksualnego, takimi jak używanie w rozmowie podtekstów seksualnych, kierowanie do kobiet obraźliwych uwag dotyczących ich ciała lub seksualności, dotykanie wbrew ich woli czy obnażanie się mężczyzn w miejscach publicznych. 37% wbrew swojej woli uczestniczyło w aktywności seksualnej, takiej jak pocałunki czy petting (czyli dotykanie genitaliów, bez odbycia stosunku). 23% badanych kobiet próbowano zgwałcić, a 22% doświadczyło gwałtu.

Do gwałtu najczęściej dochodzi w sytuacji, kiedy mężczyzna, wywierając presję, doprowadza do stosunku seksualnego wbrew woli kobiety. W 31% przypadków mężczyzna zgwałcił kobietę, wykorzystując swoje stanowisko, w 29% wykorzystując wpływ alkoholu lub narkotyków, w tym tzw. pigułkę gwałtu, w 23% zgwałcenia dokonano z wykorzystaniem przemocy fizycznej. Blisko połowa zgwałconych kobiet (46%) doświadczyła gwałtu kilkakrotnie.

Ofiara gwałtu

– Gwałt to zdarzenie graniczne, uznawane za traumę bliską sytuacji, w której mamy poczucie, że zostaniemy zabici – mówi Beata Zadumińska, psycholożka i psychoterapeutka, która pracuje z osobami doświadczającymi traumy, w tym zaburzeń będących skutkiem przemocy seksualnej. – Jest zamknięte w cielesności, w intymności, w bardzo delikatnych obszarach naszej psychosomatyczności. To doświadczenie zmienia w zasadzie wszystkie obszary naszego funkcjonowania, łącznie z duchowością i sferą somatyczną.

To traumatyczne, bolesne przeżycie, z którym ofiary zmagają się przez całe życie.
– Człowiekowi może się wydawać, że postawi w swoim życiu grubą kreskę i będzie żył tak jak kiedyś – kontynuuje Beata Zadumińska. – Kobiety bardzo często podejmują tego rodzaju decyzję, ale na poziomie psychologicznym jest to autoagresywny atak na siebie. Jest to też trauma, która podlega „dziedziczeniu”. Może znacząco wpłynąć na trzy kolejne pokolenia, podobnie jak doświadczenie zabójstwa czy samobójstwa, które wydarzyło się w rodzinie.

Gdzie uzyskać pomoc?

Wielkość miejscowości, z których pochodzą kobiety, ich wiek oraz poziom wykształcenia w żaden statystycznie istotny sposób nie różnicują odsetka tych, które doświadczyły poszczególnych form przemocy seksualnej, w tym gwałtu. Zgodnie z procedurami, zarówno policja, jak i placówka medyczna, do której trafia osoba pokrzywdzona przestępstwem seksualnym, powinny zapewnić pokrzywdzonej możliwość kontaktu z najbliższą jednostką realizującą zadania z Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej lub inną instytucją zajmującą się wspieraniem ofiar przemocy w analogicznym zakresie w celu uzyskania pomocy prawnej i psychologicznej. Powinny także udostępnić z rejestru wojewody – w celu uzyskania pomocy i wsparcia – bazę danych Spoplacówek specjalistycznego poradnictwa, w tym: prawnego, psychologicznego i rodzinnego.

Spośród biorących udział w badaniu Fundacji STER 53,1% zgwałconych kobiet nie powiedziało o gwałcie nawet swoim bliskim. Najczęstszą barierą (u 77,4%) było poczucie wstydu i zażenowania. Ponad 59% kobiet twierdziło, że „poradziło sobie” samodzielnie. Nie szukały wsparcia wśród bliskich, ponieważ myślały, że „to ich wina” (46,8%) i obawiały się obwiniania (45,2%). Bały się też mówić o tym, co je spotkało, ponieważ uznały, że jest to temat tabu (40,3%). 24,2% kobiet obawiało się, że nikt im nie uwierzy, 21% bało się sprawcy, a 24,1% konsekwencji z jego strony (np. w pracy, na uczelni, w domu). Część badanych (24,2%) uważała, że gwałt był czymś zbyt błahym, aby o tym mówić, 21% kobiet nie chciało, aby gwałciciel został aresztowany lub miał kłopoty z policją.
– Teoretycznie w każdym powiecie powinien być ośrodek, który oferuje jakiegoś rodzaju interwencję kryzysową, w tym pomoc psychologiczną – opowiada Marta Kubisiak, psycholożka, pracowniczka Ośrodka Interwencji Kryzysowej w Krakowie. – Jesteśmy dostępni 7 dni w tygodniu, 24 godziny na dobę, także w weekendy i święta, ale w mniejszych miejscowościach może być różnie. Do nas można przyjść osobiście lub wcześniej zadzwonić, najlepiej w ciągu dnia. Nocne dyżury rezerwujemy raczej na sytuacje nagłe, alarmowe.

Pomoc osobom pokrzywdzonym przestępstwem seksualnym udzielana jest w ośrodku bezpłatnie, nie trzeba posiadać ubezpieczenia zdrowotnego, aby z niej skorzystać. Na stanowiskach interwencyjnych pracuje łącznie około 15 osób, z czego większość to psychologowie. Obowiązuje ich tajemnica zawodowa, a osoby korzystające z pomocy mają dodatkowo prawo do zachowania anonimowości.
– Działamy jak pogotowie psychologiczne – kontynuuje Kubisiak. – Jest to ważne, ponieważ niektórzy, szukając pomocy, dzwonią np. do poradni zdrowia psychicznego i słyszą, że wolny termin na psychoterapię jest za rok. A ofiary gwałtu w pierwszej kolejności nie potrzebują psychoterapii, tylko pomocy w kryzysie, która świadczona jest od razu. Pomoc nie musi kończyć się na jednym spotkaniu. Czasami kontakt trwa kilka tygodni lub miesięcy, niekiedy dłużej. Ale nie jest to psychoterapia, która może trwać latami. W teorii interwencja kryzysowa powinna się zamknąć w 10 spotkaniach.

Ośrodki interwencji kryzysowej działają w wielu większych miastach. Ich listę, dane kontaktowe oraz godziny funkcjonowania dostępne są na stronie interwencjakryzysowa.pl. Ogólnopolską bazę instytucji pomocowych i poradnik, gdzie szukać pomocy, można znaleźć na stronie niebieskalinia.pl. Ogólnopolski telefon pogotowia „Niebieska Linia” działa pod numerem 801 120 002.

Procedury

Według raportu Fundacji STER w większości przypadków sprawcą przemocy seksualnej była osoba bliska: obecny (21%) lub były partner (63%), a do większości zdarzeń dochodziło w mieszkaniu. Molestowanie seksualne i zmuszanie do innych czynności seksualnych to potencjalnie różne przestępstwa, które łączy fakt, że zdecydowana większość (94,6%) nie została zgłoszona na policję. W przytłaczającej większości przypadków (91,8%) nie zgłoszono na policję także gwałtu ani próby gwałtu (93,1%).

Barierą przed zgłoszeniem tych przestępstw organom ścigania była przede wszystkim niewiara, że policja odpowiednio zajmie się zgłoszeniem, a także poczucie wstydu i zażenowania. Kobiety bardzo rzadko kontaktują się również z innymi instytucjami pomocowymi. Stosunkowo najczęściej szukają pomocy u psychologów i psychoterapeutów. Osobami, które mają większą możliwość uzyskania informacji o przemocy seksualnej, są również pracownicy systemu opieki zdrowotnej.

W listopadzie 2010 roku ówczesna Pełnomocniczka Rządu do spraw Równego Traktowania Elżbieta Radziszewska zaprezentowała „Procedurę postępowania policji i placówki medycznej z ofiarą przemocy seksualnej” (p. www.przemoc. gov.pl), która miała zwiększyć poczucie bezpieczeństwa i komfortu ofiar oraz zapewnić właściwe zabezpieczenie materiału dowodowego.

„Procedura…” była rezultatem międzyresortowych prac w ramach Platformy działania „Stop przemocy seksualnej w Polsce”. Została podpisana przez przedstawicieli Ministra Zdrowia, Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministra Sprawiedliwości, Ministra Pracy i Polityki Społecznej, Komendanta Głównego Policji, Prokuratora Generalnego, Fundację Pomoc Kobietom i Dzieciom, Europejską Unię Kobiet oraz Pełnomocnika Rządu do spraw Równego Traktowania. Została upowszechniona w placówkach opieki medycznej i jednostkach policji. Opracowano również informator „Prawa ofiary przemocy seksualnej”, który powinien trafiać do ofiar przemocy seksualnej w placówkach medycznych i w jednostkach policji.

W kolejnych latach, przy okazji różnych kampanii, przypominano treść zawartych w tym dokumencie wytycznych i deklarowano działania na rzecz wdrażania tych procedur. Zgodnie z zaleceniami osoba pokrzywdzona przestępstwem na tle seksualnym, która zgłosi się na policję, ma prawo domagać się, aby zawiadomiono o tym, co się stało, bliską jej osobę i umożliwiono skorzystanie z jej wsparcia podczas przesłuchania. Przesłuchanie powinna prowadzić osoba tej samej płci co ofiara, w warunkach zapewniających poszanowanie prywatności i godności osobistej. W przypadku konieczności okazania ofierze sprawcy, funkcjonariusze powinni skorzystać z lustra weneckiego, aby sprawca nie widział osoby pokrzywdzonej. Ofiara powinna zostać pouczona o przysługujących jej prawach i obowiązkach, a jeśli obawia się o swoje bezpieczeństwo, dane o jej miejscu zamieszkania i pracy powinny zostać zastrzeżone. Policja powinna zabezpieczyć wszystkie dowody istotne w sprawie, przeprowadzić oględziny miejsca zdarzenia oraz zatrzymać sprawcę i skierować wniosek o tymczasowy areszt lub zakaz zbliżania się do ofiary i jej miejsca zamieszkania.

Osoba pokrzywdzona zaraz po zdarzeniu powinna zostać skierowana lub zawieziona do lekarza w celu przeprowadzenia obdukcji.¹ Badanie lekarskie jest bardzo ważnym dowodem w sprawie.² Większość sprawców gwałtu wypiera się tego, co zrobiła, dlatego tak istotne jest zabezpieczenie wszelkich śladów. Najlepiej, aby konsultacja lekarska i obdukcja zostały wykonane w ciągu 48 godzin od zgwałcenia. Jeśli gwałt został najpierw zgłoszony na policję, ta powinna umożliwić kobiecie pokrzywdzonej kontakt z ginekologiem, a w przypadku mężczyzn lub chłopców badanie urologiczno-chirurgiczne. Badanie i opisanie obrażeń są ważne zarówno dla sądu jako dowód, jak i dla ofiary ze względu na jej stan zdrowia. Osoba pokrzywdzona przestępstwem seksualnym ma prawo oczekiwać od lekarza, że ten ustali z nią, jakie dodatkowe badania powinna wykonać. Lekarz powinien przeprowadzić badanie i zapisać jego wyniki w dokumentacji oraz stwierdzić, czy odbyto stosunek i czy powstały obrażenia związane z użyciem siły. Zabezpieczenie materiału biologicznego (wymazu z pochwy) dla celów identyfikacji sprawcy odbywa się przy użyciu dostarczonego przez policję do placówki medycznej specjalnego pakietu kryminalistycznego.

Ginekolog, który jako pierwszy przeprowadza badanie, powinien poinformować kobietę o ryzyku zajścia w niechcianą ciążę i możliwościach jej zapobiegania. Jeżeli poszkodowana kobieta poprosi, lekarz powinien przepisać jej lub podać środek antykoncepcji postkoitalnej, który należy przyjąć nie później niż 72 godziny po gwałcie. Obowiązkiem lekarza jest również udzielenie informacji na temat zakażeń przenoszonych drogą płciową (w tym HIV) oraz zaproponowanie diagnostyki i leczenia ewentualnych zakażeń bądź skierowanie do miejsca, gdzie taka pomoc może być efektywnie udzielona.

Wtórna wiktymizacja

– Brutalnie mówiąc, nie zawsze udaje się trafić na osoby, które udzielą ofierze profesjonalnej pomocy zgodnej z istniejącymi procedurami – mówi Marta Kubisiak. – W naszym ośrodku udzielamy wsparcia psychologicznego, nie uczestniczymy w procedurze śledczej. Zadaniem psychologa/ interwenta nie jest motywowanie do zgłoszenia zdarzenia na policję, ale zwykle omawiamy z osobą pokrzywdzoną kwestię zgłoszenia się przez nią po odpowiednią pomoc medyczną i zawiadomienia policji o popełnieniu przestępstwa. Pamiętam sytuację, kiedy przyszła do nas kobieta kilka godzin po tym, jak została zgwałcona, i po rozmowie z nami zdecydowała się pojechać do szpitala. Trafiła na oddział, gdzie nie było ginekologa, i została odesłana. Sama pojechała na kolejny oddział, a tam sytuacja się powtórzyła. I ona w końcu wróciła do domu. W praktyce powinno to wyglądać inaczej. Według znanych mi procedur powinna zostać odwieziona karetką lub innym transportem medycznym do miejsca, w którym jest możliwość zapewnienia jej odpowiedniej pomocy medycznej. Zgodnie z moją wiedzą, w Krakowie na pewno na jednym szpitalnym oddziale ratunkowym jest dyżurujący ginekolog.
– Osoby pokrzywdzone trafiają do nas w różnym stanie – kontynuuje Marta Kubisiak. – Jeśli jest to tuż po zdarzeniu, często są w szoku. W sytuacji gwałtu ofierze odbierana jest możliwość decydowania. Zaraz po zdarzeniu ważne jest więc, aby to ona miała prawo podejmować decyzję, trzeba dać jej do tego przestrzeń.
– Współpracujemy z policją – opowiada Marta Kubisiak. – Jeśli policjanci potrzebują dla osoby poszkodowanej przestępstwem wsparcia psychologicznego, to do nas dzwonią. Nie pamiętam jednak sytuacji, żebyśmy jechali porozmawiać z kobietą, która składa zeznania po gwałcie. Nie wszyscy policjanci wiedzą o naszej działalności i pewnie nie zawsze w takich sytuacjach ktoś w ogóle o tym pomyśli. Dla policji ważniejsze jest zabezpieczenie dowodów. W szpitalach teoretycznie są psychologowie, ale w określonych godzinach. Specjalistów z zewnątrz niekoniecznie chce się wpuszczać, potrzebna jest na to np. zgoda dyrektora. Być może psycholog szpitalny udziela takiego rodzaju pomocy, ale przyznam, że nie słyszałam, aby ofiara przemocy seksualnej takie wsparcie uzyskała.

Tymczasem rana powstała w wyniku sposobu potraktowania ofiary jest jeszcze trudniejsza do zaleczenia niż trauma związana z samą przemocą seksualną – opowiada Beata Zadumińska. – Zaraz po gwałcie ofiara jest jak otwarta rana. Wszystko, co się w niej zagnieździ, będzie już stanowiło w psychice ślad nie do wymazania. Osoby, które pracują z ofiarami zgwałcenia w tych pierwszych etapach, odciskają na ich psychice jakby swoje linie papilarne, które potem zastygają. Osobie, która doświadczyła wtórnej wiktymizacji, załamuje się poczucie sprawiedliwego świata, w którym ludziom wprawdzie zdarzają się złe rzeczy, ale można liczyć na to, że ktoś pomoże nam przywrócić porządek. Pierwsze skojarzenia, jakie pojawiają się po traumie, wbudują się w całościowy obraz świata tej osoby. Człowiek, który zostanie wtórnie pokrzywdzony, uwewnętrzni motyw winy, skalania, brudu. Później się to uogólnia, jakby źle zabliźnia, stanowi o zmianie osobowości, w której ktoś staje się paranoiczny, ma np. poczucie, że wszyscy mężczyźni są źli. Dlatego także spotkanie z lekarzem ma tak duże znaczenie – ważne, aby mieć tego świadomość.
– Lekarze nie mają wiedzy na temat pracy z ofiarami przestępstw, również na tle seksualnym – dodaje Zadumińska. – Jednak jako psycholog patrzę na ich pracę także w rozumieniu symbolicznym. Ich zachowanie jest w takiej sytuacji elementem przekazu społecznego, jaki w takim momencie otrzymuje ofiara. Jeżeli chodzi o sytuację psychologiczną osoby pokrzywdzonej przestępstwem seksualnym, lekarz jest absolutnie w pozycji mocy. W tym spotkaniu nie chodzi o to, żeby z kimś płakać, bardzo empatycznie mu współczuć, angażować się całym sobą. Wystarczy wykazać się profesjonalizmem i po prostu być uważnym.
– Relacja lekarza z ofiarą przestępstwa seksualnego jest skomplikowana, dlatego system powinien wspierać i chronić również lekarzy, aby nie musieli polegać wyłącznie na własnych zasobach – podkreśla Zadumińska. – Im również potrzebne są procedury, które punkt po punkcie mogą wypełniać, zapisane pytania, jakie powinni zadać, żeby sami nie musieli się zastanawiać, co należy powiedzieć. To bardzo dobrze chroni obie strony. Gdy dochodzi do procesu sądowego, są to sprawy bardzo obciążające także dla lekarza. Zabierają nie tylko czas, ale wymagają olbrzymiej energii psychicznej, wiedzy i zaangażowania. Trzeba pójść na przesłuchanie do prokuratury, zjawić się w sądzie, zmierzyć się z tym, że dowody są obalane, pojawiają się kontropinie. Wcale mnie więc nie dziwi, że każdy tego unika, jak może. Wielokrotnie towarzyszyłam ofiarom zgwałcenia na różnych etapach postępowania. Pamiętam sytuacje, w których wchodzimy na szpitalny oddział ratunkowy i wszyscy lekarze znikają. Krótko mówiąc, ofiara zgwałcenia budzi na oddziale popłoch.

Organizacje pozarządowe

Działania interwencyjne w zakresie pomocy osobom pokrzywdzonym seksualnie podejmują również lokalnie organizacje pozarządowe. Prowadzą telefony zaufania (np. Fundacja Centrum Praw Kobiet), udzielają porad prawnych, wspierają ofiary w dochodzeniu sprawiedliwości w sądach, oferują wsparcie psychologiczne. Na swoich portalach zamieszczają listy placówek, do których ofiary mogą się zwrócić (np. Fundacja Pozytywnych Zmian stworzyła mapę instytucji świadczących pomoc w poszczególnych gminach województwa śląskiego). Część organizacji prowadzi też schroniska dla osób pokrzywdzonych przemocą, w tym dla ofiar przemocy seksualnej.
– Organizacje, które działają w tym obszarze, robią to na 200% swoich możliwości – opowiada Agata Teutsch, prezes Fundacji Autonomia. – Bardzo często pozbawione są jednak jakichkolwiek środków publicznych, a skala ich działań jest absolutnie niewystarczająca w stosunku do potrzeb.
– To bardzo smutne, że profesjonalne podejście możliwe jest w naszym kraju chyba jedynie w oparciu o usługi komercyjne – mówi Beata Zadumińska. – Prowadzi to do zjawiska klasowości: osobom lepiej sytuowanym łatwiej jest uzyskać pomoc. Zgwałconą kobietę, która ma zasoby, stać na prywatnego psychologa, na adwokata. Natomiast do państwowego systemu pomocy trafiają osoby ubogie, z wielodzietnych, biednych rodzin, ludzie z niepełnosprawnościami, często ofiary z wtórną, wielokrotną traumą, które już w dzieciństwie doświadczyły różnych form przemocy, a potem życie coraz bardziej wymyka im się spod kontroli. Mechanizm retraumatyzacji polega na tym, że pierwsza trauma seksualna bardzo zwiększa prawdopodobieństwo kolejnej. Od strony psychologicznej jest to zrozumiałe, wiemy, dlaczego tak się dzieje. W miarę dobrze funkcjonujący system usług publicznych mógłby jednak ten krąg przerwać. Niewielkim kosztem naprawdę bardzo wiele można pomóc.

Zaangażowanie organizacji społeczeństwa obywatelskiego, w tym feministycznych, jest kluczowe zwłaszcza w obszarze przeciwdziałania przemocy seksualnej. To głównie te środowiska prowadzą działania prewencyjne w postaci kampanii informacyjno-edukacyjnych, zajęć edukacyjnych, publikacji materiałów, prowadzenia stron internetowych czy forów dyskusyjnych. Działania instytucji publicznych są w tym zakresie raczej incydentalne.

Organizacje pozarządowe wnoszą też do debaty publicznej wątki, które były wcześniej pomijane, np. przemoc seksualna w małżeństwach. – Jeśli chodzi o przemoc seksualną ze strony partnera, to ten temat pojawia się często jakby z boku – opowiada Marta Kubisiak. – Głównym problemem, o którym rozmawiamy, jest na ogół przemoc fizyczna. Trudność polega też na tym, że wiele kobiet żyje w przeświadczeniu, że nie ma czegoś takiego, jak gwałt w małżeństwie, i traktują seks jak obowiązek. Tymczasem to, co opisują, jest tak naprawdę przemocą seksualną. Jako psycholodzy staramy się o taką osobę jak najlepiej zadbać, rozmawiamy więc o różnych opcjach. W niektórych przypadkach kobiety jednak w ogóle nie zdają sobie sprawy, że mają prawo powiedzieć „nie”. Lekarze mają dużą szansę spotkać się z taką sytuacją przemocy u swoich pacjentek. I wtedy już sam fakt, iż kobieta usłyszy od nich, że to nie jest w porządku, może być dla niej znaczący. Lekarz nie naprawi tej sytuacji, nie zmieni jej, ale może chociaż dać impuls do tego, że ofiara się nad tym zastanowi. Może też poinformować o możliwości pomocy i wskazać odpowiedni ośrodek.
– Także zakładając niebieską kartę, lekarze nie powinni uciekać od pytań o przemoc seksualną – kontynuuje Kubisiak. – Przemilczanie tej kwestii również jest sygnałem, że to się nie liczy, nikogo nie obchodzi. W pomocy osobom pokrzywdzonym nie ma łatwych rozwiązań, ale też lekarze nie są tymi specjalistami, którzy powinni się tym zajmować. Ważne, aby nie udawali, że nie widzą. Dać namiar, kontakt – to jest krok, który każdy może wykonać. W Krakowie wystarczy znać jeden adres. Resztą powinni zająć się inni specjaliści. Myślę, że lekarze słyszą w gabinetach o różnych problemach, jeszcze większej ilości rzeczy się domyślają, co również dla nich jest obciążające. Jeśli będą mogli podjąć jakiekolwiek działanie, także sami będą czuć się z tym lepiej.

Kultura gwałtu

Doświadczenia gwałtów i prób gwałtów, o których opowiadały uczestniczki badań Fundacji STER, nie odpowiadały stereotypowemu obrazowi gwałtu, jaki funkcjonuje w wielu grupach społecznych, w ustawodawstwie czy wśród przedstawicielek i przedstawicieli policji. Historie kobiet, z którymi rozmawiały badaczki, odbiegały od wyobrażenia gwałtu jako przestępstwa, które dotyka kobiety ze strony obcego mężczyzny w przestrzeni publicznej: w parku czy ciemnym zaułku. Z zebranych opowieści wyłania się raczej obraz przemocy jako czegoś codziennego, towarzyszącego kobietom przez całe życie i stanowiącego część kontinuum, na którą składają się: przemoc fizyczna, psychiczna i ekonomiczna.

Uzyskane przez Fundację STER wyniki wspierają tezę o powszechnym, strukturalnym charakterze przemocy seksualnej. Jednocześnie wskazują na ambiwalentną postawę społeczeństwa w stosunku do tego zjawiska, a przede wszystkim do gwałtu. W sferze symbolicznej, deklaratywnej jest on potępiany, jednak w sferze praktyki społecznej – przemilczany i trywializowany.

Zgodnie z polskim prawem za gwałt uważa się doprowadzenie innej osoby przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem do obcowania płciowego, poddania się lub wykonania innej czynności seksualnej (art. 197 Kodeksu karnego). Przestępstwo zgwałcenia, jeśli doszło do stosunku seksualnego, zagrożone jest karą pozbawienia wolności od lat 2 do 12 lub karą od 6 miesięcy do 8 lat, jeśli obejmowało inną czynność seksualną. Kodeks karny przewiduje wyższe granice zagrożenia dla sprawców gwałtu zbiorowego lub gwałtu popełnionego ze szczególnym okrucieństwem.

W czerwcu 2013 roku Sejm uchwalił nowelizację Kodeks karnego, która wprowadziła nowy tryb ścigania przestępstwa zgwałcenia: ex officio, czyli „z urzędu”. Celem tej zmiany było stworzenie bardziej efektywnych mechanizmów działania w postępowaniach dotyczących przestępstw zakwalifikowanych jako przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności oraz zapewnienie osobom pokrzywdzonym skuteczniejszej ochrony w postępowaniu.

Zmiany w Kodeksie karnym w największym stopniu wpłynęły na pracę policjantek i policjantów prowadzących sprawy dotyczące przestępstwa zgwałcenia. Zmieniły się ich kompetencje, procedury postępowania i zasady współpracy z innymi organami państwowymi, w tym z prokuraturą i sądami. Z rozmów przeprowadzonych z policjantkami i policjantami w ramach projektu „Przełamać tabu – prawa ofiar przemocy seksualnej” wynika jednak, że głównym problemem w kontekście nowego trybu ścigania przestępstwa zgwałcenia jest brak praktycznego wdrożenia przepisów, niejasny podział kompetencji pomiędzy policję a prokuraturę oraz brak wiedzy i świadomości na temat przemocy seksualnej. Panuje wśród nich przekonanie, że nowy tryb ścigania przestępstwa zgwałcenia w praktyce wprowadza niewielkie zmiany. W efekcie, spośród i tak niewielkiego odsetka spraw, które trafią do organów ścigania, większość spraw o gwałt jest w Polsce umarzana.